พัฒนาการแนวคิดเรื่องจิตในคัมภีร์พระพุทธศาสนาเถรวาท

บทคัดย่อ

บทความฉบับนี้เป็นบทความวิชาการที่มีวัตถุประสงค์เพื่อนำเสนอพัฒนาการแนวคิดเรื่องจิตในคัมภีร์พระพุทธศาสนาเถรวาท โดยการศึกษาตามลำดับดังนี้ ขั้นที่ ๑ กำหนดมโนทัศน์ (Concept) ขั้นที่ ๒ รวบรวมสาระเนื้อหา Content ขั้นที่ ๓ วิเคราะห์/สังเคราะห์จำแนกกลุ่มข้อมูล (Classification) ผลการศึกษาพบว่า ในคัมภีร์พระพุทธศาสนาเถรวาทมีการกล่าวถึงแนวคิดเรื่องจิตตามทัศนะของศาสนาพราหมณ์ที่เป็นความเชื่อก่อนยุคพุทธกาลซึ่งแย้งกับทัศนะของพระพระพุทธศาสนาที่กล่าวถึงสภาวะความเป็นสามัญมัญลักษณะแสดงกระบวนการทำงานของจิตตามหลักปฏิจจสมุปบาท โดยการใช้คำศัพท์ต่าง ๆ เรียกชื่อจิตตามลักษณะการทำหน้าที่ที่แตกต่างกัน เช่น จิต มโน วิญญาณ ในคัมภีร์พระสุตตันตปิฎก ซึ่งนักวิชาการบางกลุ่มเชื่อว่าเป็นแนวคิดดั้งเดิมที่เป็นคำอธิบายเรื่องจิตของพระพุทธเจ้า ต่อมาสาวกรุ่นหลังได้เสนอแนวคิดเรื่องจิตปรมัตถ์ โดยการจำแนกจิตออกเป็นประเภทต่าง ๆ ในคัมภีร์พระอภิธรรมปิฎกและคัมภีร์พระอภิธรรมมัตถสังคหะ ซึ่งนับได้ว่าเป็นพัฒนาการของแนวคิดเรื่องจิตในคัมภีร์พระพุทธศาสนาเถรวาท