ผกามาศ บุตรสาลี แนวทางการเสริมสร้างความเข้มแข็งเพื่อการพัฒนาเศรษฐกิจชุมชนอย่างยั่งยืน ของชุมชนในเขตพื้นที่ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ แนวทางการเสริมสร้างความเข้มแข็งเพื่อการพัฒนาเศรษฐกิจชุมชนอย่างยั่งยืน ของชุมชนในเขตพื้นที่ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ

บทคัดย่อ

การวิจัยครั้งนี้เป็นวิจัยเชิงคุณภาพ (Qualitative research) มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาแนวทางการบริหารจัดการแบบมีส่วนร่วมเพื่อการพัฒนาเศรษฐกิจชุมชนอย่างยั่งยืนของชุมชนในเขตพื้นที่ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ศึกษารูปแบบการเพิ่มมูลค่าสินค้าของชุมชนในเขตพื้นที่ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ และศึกษาช่องทางการจัดจำหน่ายสินค้าของชุมชนในเขตพื้นที่ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ซึ่งเก็บรวบรวมข้อมูลจากชุมชนในเป้าหมายในเขตภาคตะวันออกเฉียงเหนือ 7 พื้นที่ ประกอบด้วย เทศบาลตำบลท่าก้อน อำเภออากาศอำนวย จังหวัดสกลนคร องค์การบริหารส่วนตำบลโพธิ์ชัย อำเภอวาปีปทุม จังหวัดมหาสารคาม องค์การบริหารส่วนตำบลบ้านไทย อำเภอเขื่องใน จังหวัดอุบลราชธานี องค์การบริหารส่วนตำบลเมืองบัว อำเภอชุมพลบุรี จังหวัดสุรินทร์ องค์การบริหารส่วนตำบลพระเสาร์ อำเภอมหาชนะชัย จังหวัดยโสธรองค์การบริหารส่วนตำบลน้ำใส อำเภอจตุรพักตรพิมาน จังหวัดร้อยเอ็ด และองค์การบริหารส่วนตำบลศรีณรงค์ อำเภอชุมพลบุรี จังหวัดสุรินทร์ โดยเป็นการวิจัยปฏิบัติการแบบมีส่วนร่วม (Participatory Action Research : PAR)

ผลการวิจัย พบว่า 1) การศึกษาแนวทางการบริหารจัดการแบบมีส่วนร่วมเพื่อการพัฒนาเศรษฐกิจชุมชนอย่างยั่งยืนของชุมชนในเขตพื้นที่ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ พบว่า ชุมชมมีการบริหารจัดการกลุ่มภายใต้การนำของประธานกลุ่ม ซึ่งทำหน้าที่ประสานงานกับสมาชิกกลุ่ม โดยรูปแบบการบริหารจัดการชุมชนมีแนวทางในการบริหารจัดการกลุ่มแบ่งออกเป็น 2 กลุ่ม ได้แก่ 1) กลุ่มที่ประสบความสำเร็จในการบริหารจัดการกลุ่ม จะมีแนวทางในการดำเนินงานโดยการใช้ผู้นำชุมชน หรือผู้ที่มีความรู้เป็นตัวขับเคลื่อน โดยการให้ผู้นำหรือผู้ที่มีความรู้เป็นประธาน/เป็นหัวหน้ากลุ่มในการดำเนินงาน ส่งผลให้กลุ่มมีความเข้มแข็งมากขึ้น และ 2) กลุ่มที่ยังไม่ประสบความสำเร็จในการดำเนินงาน ทำให้กลุ่มมีปัญหา เนื่องจาก ในการดำเนินงานกลุ่มยังขาดผู้นำที่มีจิตอาสาในการขับเคลื่อน ยังมีการมุ่งประโยชน์ส่วนตัวมากกว่าประโยชน์ส่วนร่วม ไม่มีการเสียสละเวลา และบุคคลที่เป็นผู้นำหรือประธานกลุ่มจะมาจากบุคคลที่เป็นสมาชิกที่ไม่ใช้ผู้นำภายในชุมชน ดังนั้น กระบวนเสริมสร้างความเข้มแข็งของชุมชนด้านการบริหารจัดการชุมชน พบว่า ชุมชนควรมีการบริหารจัดการกลุ่มร่วมกับโดยผ่านกระบวนการและวิธีการต่าง ๆ  ดังนี้ 1.1) การเข้ามามีส่วนร่วมในการดำเนินงานของชุมชน 1.2) ความเข้มแข็งหรือศักยภาพในการบริหารงานของผู้นำ 1.3) การมีกฎ กติกา หรือระเบียบในการดำเนินงานที่ใช้ร่วมกัน 1.4) องค์ความรู้ในการดำเนินงานของกลุ่ม และ 1.5) การใช้ทรัพยากรในการดำเนินงานร่วมกัน 2) การศึกษารูปแบบการเพิ่มมูลค่าสินค้าของชุมชนในเขตพื้นที่ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ พบว่า ชุมชนมีรูปแบบการเพิ่มมูลค่าสินค้าที่ภายใต้การบริหารจัดการของผู้นำชุมชนและประธานกลุ่ม ดังนั้นในการเพิ่มมูลค่าสินค้าของชุมชนมีกระบวนการ ดังนี้ 2.1) ชุมชนที่มีผลิตภัณฑ์เดิมจะดำเนินการแปรรูปผลิตภัณฑ์ให้มีความหลากหลาย การสร้างเอกลักษณ์ของผลิตภัณฑ์ให้เป็นเอกลักษณ์ของชุมชน การลดต้นทุนการผลิตของผลิตภัณฑ์ลงโดยการให้ความรู้กับสมาชิกกลุ่ม เช่น วิธีการคิดต้นทุน การจัดทำบัญชีรายรับ รายจ่าย และการให้ความรู้ด้านเทคโนโลยีสารสนเทศ การพัฒนาสินค้าให้มีคุณภาพมากขึ้น และการกำหนดราคาสินค้า เป็นต้น และ 2.2) ชุมชนที่ยังไม่มีผลิตภัณฑ์แต่มีวัตถุดิบภายในชุมชน จะดำเนินการโดยพัฒนาผลิตภัณฑ์ใหม่ที่มาจากความต้องการของชุมชน ชุมชนสามารถทำได้เอง โดยใช้องค์ความรู้ วัตถุดิบ และวิธีการที่มีอยู่ภายในชุมชน ซึ่งส่งผลให้ชุมชนมีผลิตภัณฑ์ใหม่เกิดขึ้น และ 3) การศึกษาช่องทางการจัดจำหน่ายสินค้าของชุมชนในเขตพื้นที่ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ พบว่า การพัฒนาช่องทางการจัดจำหน่ายสินค้า ชุมชนมีการพัฒนาช่องทางการจัดหน่ายสินค้าด้วยวิธีการหลากหลาย ได้แก่ การจำหน่ายสินค้าผ่าน Facebook Line และการวางจำหน่ายหน้าร้านค้าชุมชน โดยช่องทางการจัดจำหน่ายสินค้าจะได้รับการหนุนเสริมผ่านผู้นำองค์กรหรือผู้กลุ่ม เช่น นายกเทศบาลตำบลหรือนายกองค์การบริหารส่วนตำบล กำนัน ผู้ใหญ่บ้าน ซึ่งเป็นบุคคลที่มีความกว้างขวางเป็นที่รู้จักของบุคคลหลาย ๆ คน ส่งผลให้สินค้าสามารถจำหน่ายได้เพิ่มขึ้น