ภาพลักษณ์ “ธรรมราชา” ในฉันท์สรเสริญพระมหามณีรัตนปฏิมากร และฉันท์ดุษฎีสังเวยพระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากร

บทคัดย่อ

บทความนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาเปรียบเทียบการถ่ายทอดภาพลักษณ์ “ธรรมราชา” ในฉันท์ดุษฎีสังเวย 2 เรื่อง ได้แก่ ฉันท์สรเสริญพระมหามณีรัตนปฏิมากรของสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาเดชาดิศร และขุนสารประเสริฐ และฉันท์ดุษฎีสังเวยสมโภชพระพุทธมหามณีรัตน ปฏิมากรและกาพย์ขับไม้สมโภชพระราชนิพนธ์สมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี โดยมุ่งศึกษาภาพลักษณ์ของพระมหากษัตริย์ที่กวีถ่ายทอดผ่าน มโนทัศน์ของคติธรรมราชาทั้ง 2 รัชสมัย ได้แก่ รัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว และรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ผลการศึกษาพบว่า ฉันท์ดุษฎีสังเวยพระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากรทั้ง 2 เรื่อง ปรากฏการถ่ายทอดภาพลักษณ์ธรรมราชา 3 ลักษณะ ได้แก่ ทศพิธราชธรรม ราชสังคหวัตถุ และจักรวรรดิวัตร ซึ่งปัจจัย ที่ส่งผลให้การถ่ายทอดภาพลักษณ์ธรรมราชามีความแตกต่างกัน ได้แก่ พระราชจริยาวัตร สภาพสังคม วัฒนธรรม และบริบท การนำไปใช้ อีกนัยหนึ่งที่แฝงไว้ในฉันท์ดุษฎีทั้ง 2 เรื่อง คือการกล่าวถึงพระปรีชาสามารถในด้านต่าง ๆ  ของพระมหากษัตริย์ไทย ได้แก่ ด้านการประพันธ์ ด้านภาษา ด้านการส่งเสริมการประกอบอาชีพ และด้านการทำนุบำรุงพระพุทธศาสนา ทั้งนี้จะเห็นได้ว่าฉันท์ดุษฎีสังเวย ทั้ง 2 เรื่อง ได้ทำหน้าที่สะท้อนพระราชจริยาวัตรของพระมหากษัตริย์ทุกพระองค์ รวมทั้งสะท้อนให้เห็นถึงพระปรีชาสามารถ และความสามารถของกวีในการประพันธ์เพื่อถวายเป็นพุทธบูชา และแฝงด้วยการเฉลิมพระเกียรติพระมหากษัตริย์ไทย ผ่านมุมมอง “ธรรมราชา” อย่างสมบูรณ์