การพัฒนาหลักสูตรการศึกษาพระอภิธรรมเพื่อการเรียนรู้ตลอดชีวิต

บทคัดย่อ

บทความวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อ 1) เพื่อศึกษาสภาพปัจจุบัน ปัญหา สาเหตุ อุปสรรคการศึกษาพระอภิธรรมในประเทศไทย 2) เพื่อศึกษาองค์ประกอบการพัฒนาหลักสูตรการศึกษาพระอภิธรรมเพื่อการเรียนรู้ตลอดชีวิต 3) เพื่อพัฒนาและประเมินหลักสูตรการศึกษาพระอภิธรรมเพื่อการเรียนรู้ตลอดชีวิต เป็นการวิจัยเชิงคุณภาพโดยศึกษาเอกสาร การสนทนาแบบมีส่วนรวม สัมภาษณ์และวิเคราะห์สภาพแวดล้อม มีผู้ให้ข้อมูล 15 ท่าน ประชุมปฏิบัติการเชี่ยวชาญ 8 ท่าน และประเมินความเหมาะสมของหลักสูตรด้วยผู้ทรงคุณวุฒิ 5 ท่าน วิเคราะห์ข้อมูลด้วยการวิเคราะห์เนื้อหา สรุปผลการวิจัย พบว่า 1) ปัญหา สาเหตุ อุปสรรคการจัดการศึกษาพระอภิธรรมที่สรุปจากการวิเคราะห์สภาพแวดล้อม (1) ไม่ได้รับการส่งเสริมให้เป็นนโยบายของคณะสงฆ์อย่างชัดเจน ไม่มีหน่วยงานของมหาเถรสมาคมและส่วนราชการที่เกี่ยวข้องกับกิจการพระพุทธศาสนาให้การดูแลอุปถัมภ์ (2) การบริหารสำนักเรียนและการบริหารงานวิชาการในสำนักเรียน ยังไม่เป็นระบบมาตรฐาน (3) การจัดการเรียนรู้ไม่ได้แบ่งลำดับการศึกษาตามช่วงวัยของผู้เรียน จัดเรียนแบบคละอายุกัน (4) สื่อการเรียนรู้ กิจกรรมที่ใช้สนับสนุน และการวัดผลประเมินผลยังไม่หลากหลาย (5) ยังไม่มีการจัดทำโครงสร้างหลักสูตร ที่เป็นมาตรฐาน 2) องค์ประกอบการพัฒนาหลักสูตรพระอภิธรรมเพื่อการเรียนรู้ตลอดชีวิตมีส่วนประกอบ 7 ส่วน คือ (1) หลักการ (2) จุดมุ่งหมาย (3) คุณลักษณะอันพึงประสงค์  (4) ระดับการศึกษา (5) การบริหารจัดการงานวิชาการ ประกอบด้วยเนื้อหาสาระการจัดการเรียนรู้ การจัดเวลาเรียน สื่อการเรียนรู้ กิจกรรมเสริมการเรียนรู้ การวัดและประเมินผลการเรียนรู้ (6) ผู้สอน (7) การบริหารจัดการหลักสูตร 3) หลักสูตรพระอภิธรรมเพื่อการเรียนรู้ตลอดชีวิต ดังนี้ (1) หลักการศึกษาพระอภิธรรม (2) จุดมุ่งหมายการศึกษาพระอภิธรรม (3) คุณลักษณะที่พึงประสงค์ของผู้เรียน (4) ระดับการศึกษาพระอภิธรรม มี 9 ส่วน ใน 3 ช่วงวัยสอดคล้องกับ ช่วงปฐมวัย ไป จนถึง ระดับผู้สูงอายุ (5) การบริหารงานวิชาการพระอภิธรรมหลักสูตรมาตรฐานตามอภิธรรมโชติกะวิทยาลัยเป็นต้นแบบ โดยปรับจำแนก ออกเป็น 9 ส่วน เริ่มจากชั้น จุฬอภิธรรมิกะ ไปจนถึง มหาอภิธรรมิก ตรี- โท- เอก ใช้การจัดการเรียนรู้เชิงรุก ด้วยการจัดหาสื่อ อุปกรณ์สนับสนุน กิจกรรมเสริมการเรียน และการวัดประเมินผลการเรียนรู้ที่หลากหลาย โดยใช้เทคโนโลยีดิจิทอลที่ทันสมัยเหมาะสมกับวัยมาสนับสนุน (6) ผู้สอนพระอภิธรรม ได้รับการสนับสนุนให้ได้พัฒนาความรู้ ทักษะประสบการณ์ต่อเนื่องอย่างมืออาชีพ (7) การบริหารจัดการหลักสูตร มีการพัฒนาระบบให้มีมาตรฐานระดับสากล และผลการประเมินหลักสูตรพระอภิธรรมเพื่อการเรียนรู้ตลอดชีวิต ได้รับการประเมินความเหมาะสมด้านองค์ประกอบ การนำไปใช้ ความเป็นไปได้ และการนำไปใช้ประโยชน์ได้ผลรวมอยู่ในระดับมาก