ความหมายที่เปลี่ยนแปลงของพระธาตุพนมในบริบทประวัติศาสตร์ ไทย-ลาว

บทคัดย่อ

             บทความนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาความหมายที่เปลี่ยนแปลงของพระธาตุพนมในบริบทประวัติศาสตร์ไทย-ลาว พ.ศ. 2369-2553 ข้อมูลที่ปรากฏในบทความนี้ได้จากการวิจัยเอกสาร ผลการศึกษาชี้ว่า พระธาตุพนมซึ่งตั้งอยู่บริเวณชายแดนไทย-ลาวสะท้อนถึงความหมายที่เปลี่ยนแปลงไปแต่ละยุค ได้แก่ 1) ยุคศึกเจ้าอนุวงศ์ พระธาตุพนมกลายเป็นเครื่องมือทางการเมืองและสงคราม โดยอาณาจักรลาวได้นำพระธาตุพนมไปใช้ในมิติของอำนาจศักดิ์สิทธิ์ที่มีความสำคัญต่อทิศทางการเมืองในราชสำนัก ส่วนรัฐสยามได้ใช้พระธาตุพนมในฐานะของสัญลักษณ์ในแผนที่เพื่อกำหนดยุทธศาสตร์ในการทำสงครามและเป็นสัญลักษณ์ในการตั้งรับกับการแย่งชิงพื้นที่จากจักรวรรดินิยมตะวันตก 2) ยุคสงครามอินโดจีน พระธาตุพนมถูกนำไปเชื่อมโยงกับความหมายทางการเมือง ได้แก่ การพยายามล้มล้างความศรัทธาของผู้คนในฝั่งซ้ายแม่น้ำโขงที่มีต่อพระธาตุพนมของรัฐบาลอาณานิคมฝรั่งเศส ในขณะที่รัฐไทยได้เชื่อมโยงความหมายพระธาตุพนมกับการสร้างความเป็นพลเมืองของรัฐไทย 3) ยุคสงครามเย็น พระธาตุพนมได้กลายเป็นตราสัญลักษณ์ของสถาบันอุดมศึกษาแห่งแรกในภาคตะวันออกเฉียงเหนือของไทย นอกจากนี้ ยังมีการให้ความหมายใหม่กับพระธาตุพนมจากความรู้ด้านโบราณคดีของกรมศิลปากร และการผลิตซ้ำวาทกรรมที่เกี่ยวกับตำนานอุรังคธาตุ 4) ยุคพัฒนาอนุภูมิภาคลุ่มน้ำโขง พระธาตุพนมได้ถูกทำให้กลายเป็นสินค้ามีการผลิตสินค้าที่เชื่อมโยงกับพระธาตุพนมเป็นจำนวนมากและมีการขายสินค้าในพื้นที่พระธาตุพนมสืบเนื่องมาจนถึงปัจจุบัน และ 5) ยุคผลักดันพระธาตุพนมให้เป็นมรดกโลกทางวัฒนธรรม เพื่อให้กลายเป็นพื้นที่สากล พระธาตุพนมได้ถูกนำไปเชื่อมโยงกับความหมายใหม่โดยเฉพาะอย่างยิ่งในมิติการเมืองและเศรษฐกิจ กระนั้น พระธาตุพนมยังคงความหมายของการเป็นพื้นที่ศักดิ์สิทธิ์และเป็นศูนย์รวมทางจิตวิญญาณของผู้คนมาจนถึงปัจจุบัน

            ในยุคพัฒนาอนุภูมิภาคลุ่มน้ำโขงซึ่งมีการเข้ามาของสื่อสมัยใหม่และการกระตุ้นระบบเศรษฐกิจของจังหวัด พระธาตุพนมได้กลายเป็นพื้นที่เชิงเศรษฐกิจมีผู้คนเข้ามาจำหน่ายสินค้าภายในวัด และเริ่มมีการพัฒนาในรูปแบบผลิตภัณฑ์สินค้าวัฒนธรรมเพื่อให้เกิดมูลค่าในการแลกเปลี่ยน ตลอดจนปัจจุบันการสร้างพระธาตุพนมในประเทศสหรัฐอเมริกาและอินเดีย การยกระดับเสนอให้พระธาตุพนมกลายเป็น “มรดกโลกทางวัฒนธรรม” ถือเป็นการผลิตซ้ำความเชื่อเพื่อขยายเส้นวงขอบของวัฒนธรรมไปสู่ความเป็นสากล เป็นที่ยอมรับแก่คนทั่วโลกมาก อย่างไรก็ตาม ถึงแม้พระธาตุพนมจะถูกนำไปเชื่อมโยงกับความหมายใหม่โดยเฉพาะมิติทางการเมืองและเศรษฐกิจ ความหมายของการเป็นพื้นที่ศักดิ์สิทธิ์ศูนย์รวมทางจิตวิญญาณของผู้คนยังคงมีอยู่เสมอมาจนถึงปัจจุบัน