จาก “เจ้าปู่” ถึง “พญาศรีสุทโธโพธิสัตว์”: การปรับเปลี่ยนจักรวาลวิทยาในความเชื่อเรื่องพญานาคของผู้คนคำชะโนด

บทคัดย่อ

บทความนี้นำเสนอการเปลี่ยนแปลงแนวคิดจักรวาลคติของชุมชนบริเวณคำชะโนด อำเภอบ้านดุง จังหวัดอุดรธานี ซึ่งมีคติความเชื่อเรื่องพญานาคเป็นความเชื่อดั้งเดิม และเป็นศูนย์กลางจักรวาลคติของคนท้องถิ่น 

การเปลี่ยนแปลงความเชื่อในเรื่องพญานาคที่คำชะโนด แบ่งออกเป็น
2 ช่วงเวลา คือ ช่วงแรก ตั้งแต่เริ่มตั้งชุมชนช่วงทศวรรษ 2480 จนถึงทศวรรษ 2500 พญาศรีสุทโธนาคถูกจัดวางสถานะเป็น “เจ้าปู่” ผีบรรพบุรุษผู้ให้กำเนิดสรรพชีวิต มีอำนาจเหนือมนุษย์ และเป็นดวงวิญญาณผู้พิทักษ์รักษาชุมชน ช่วงที่สอง ในช่วงทศวรรษ 2510 จนถึงทศวรรษ 2550 การเปลี่ยนแปลงทางกายภาพและเชิงอุดมการณ์ที่เกิดจากรัฐไทย ส่งผลให้ความเชื่อเรื่องนาคผสานกับคติ
ทางพระพุทธศาสนา ทำให้ศรีสุทโธนาคดำรงฐานะ “พระโพธิสัตว์” สิ่งเหล่านี้เป็นลักษณะเฉพาะของศาสนาพื้นบ้านในพื้นที่คำชะโนด ซึ่งความเชื่อเรื่องพญานาค
เป็นรากฐานทางความคิดของคนท้องถิ่นในการปรับเปลี่ยนอุดมการณ์ทางศาสนาแบบใหม่ให้สอดคล้องกับคติดั้งเดิม