มโนทัศน์เรื่องความรู้และเรื่องเล่าของฌ็อง ฟร็องซัวร์ ลียอตาร์

บทคัดย่อ

          บทความนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อวิเคราะห์ความสัมพันธ์ระหว่างความรู้กับเรื่องเล่าในทัศนะของฌ็อง ฟร็องซัวร์ ลียอตาร์ ที่มองว่า เรื่องเล่าขนาดเล็กอย่างศาสนาและวัฒนธรรมมีความสำคัญต่อการแสดงให้เห็นถึงที่มาของความรู้และมีคุณค่าต่อการพัฒนาวิถีชีวิตจากข้อเท็จจริงตามบริบทที่แตกต่างกัน เขาปฏิเสธความรู้ที่ได้มาด้วยวิธีตรวจสอบความจริงผ่านการสังเกตทางอายตนะซึ่งเป็นความรู้ทางวิทยาศาสตร์ เพราะความรู้ทางวิทยาศาสตร์ยืนยันว่า สิ่งที่ตนรู้นั้นถูกต้องและเป็นสากลที่สุด ทำให้เกิดการปิดกั้น กดทับการแสวงหาความรู้และการปรารถนาแบบอื่น เขามองว่า วิทยาศาสตร์เป็นเรื่องเล่าขนาดใหญ่ที่กำลังครอบงำผู้คนและลดทอนคุณค่าบางอย่างในตัวมนุษย์ลง ผู้เขียนเห็นด้วยกับข้อเสนอของเขาในแง่ของการเปิดพื้นที่ให้กับความรู้ในฐานะเป็นเรื่องเล่าขนาดเล็ก แต่ก็ไม่เห็นด้วยกับการปฏิเสธความรู้ในฐานะเป็นเรื่องเล่าขนาดใหญ่อย่างวิทยาศาสตร์แบบเด็ดขาด เพราะข้อเสนอของวิทยาศาสตร์ทำให้แนวคิดทางด้านญาณวิทยามีรูปแบบต่อการจัดการปัญหาเชิงประจักษ์ได้ชัดเจนที่สุด ในเรื่องนี้จึงพิจารณาผ่านมุมมองทางพุทธปรัชญาเถรวาท โดยนำเรื่องราวของคนตาบอดคลำช้างมาเป็นเครื่องมือในการพิจารณา เพราะไม่มีสิ่งไหนสมบูรณ์แบบต่อการนำเสนอความรู้ในฐานะเป็นเรื่องเล่า ฉะนั้น ระหว่างเรื่องเล่าขนาดเล็กกับขนาดใหญ่จำเป็นจะต้องนำเสนอควบคู่กันไปเพื่อให้เห็นการเชื่อมโยงระหว่างกัน เพราะทุกเรื่องเล่าต่างก็ทำให้เห็นความจริง องค์ความรู้ใหม่ คือ 1) ความรู้และเรื่องเล่ามีความสัมพันธ์กันในแง่ที่มีลักษณะเป็นเหตุและผลของกันและกัน 2) เรื่องเล่าทั้งสองประเภทต้องอาศัยกันและกันเพื่อให้เกิดความเข้าใจในความรู้ที่ถูกต้องที่สุด การที่ลียอตาร์ปฏิเสธเรื่องเล่าขนาดใหญ่อาจทำให้ขาดการเข้าถึงความรู้ได้ 3) ความสัมพันธ์ระหว่างเรื่องเล่าทั้งสองสามารถพิจารณาผ่านมุมมองพุทธปรัชญาเถรวาทในเรื่องคนตาบอดคลำช้าง อันเป็นการเข้าถึงความรู้ในลักษณะทางสายกลางและศาสตร์แห่งการตีความสมัยใหม่