ศึกษาแนวทางการปฏิบัติต่อผัสสายตนะเพื่อพัฒนาคุณภาพชีวิต

Main Article Content

สุรัตนา ตฤณรตนะ

บทคัดย่อ

บทความวิจัยเรื่องศึกษาแนวทางการปฏิบัติต่อผัสสายตนะเพื่อพัฒนาคุณภาพชีวิต มีวัตถุประสงค์เพื่อ (๑) ศึกษาผัสสายตนะในคัมภีร์พระพุทธศาสนา (๒) ศึกษาตัวอย่างบุคคลที่เสพเสวยโลกทางผัสสายตนะในคัมภีร์พระพุทธศาสนา (๓) ศึกษาแนวทางการปฏิบัติต่อผัสสายตนะเพื่อการพัฒนาคุณภาพชีวิต ระเบียบวิธีวิจัยได้แก่การวิจัยเชิงเอกสารโดยศึกษาข้อมูลจากพระไตรปิฎกและอรรถกถา


ผลการวิจัยพบว่า (๑) ผัสสายตนะสภาวธรรมของกระบวนการทำงานของจิตและเจตสิกซึ่งเป็นที่เกิดของสุข ทุกข์ หรืออุเบกขา โดยแบ่งเป็น ๖ ประเภทได้แก่ จักขุผัสสายตนะ โสตผัสสายตนะ ฆานผัสสายตนะ ชิวหาผัสสายตนะ กายผัสสายตนะ มโนผัสสายตนะ (๒) ตัวอย่างบุคคลที่เสพเสวยโลกทางผัสสายตนะพบว่าการรับรู้โลกทางผัสสายตนะนั้นเกิดขึ้นด้วยการทำงานของจิตและเจตสิกเป็นการเกิดผัสสะทั้งด้านกุศลวิบากและอกุศลวิบาก และมีกระบวนต่อเนื่องทำให้เกิดกิเลส ตัณหา อุปาทาน (๓) การปฏิบัติต่อผัสสายตนะเพื่อการพัฒนาคุณภาพชีวิตด้วยหลักธรรมสำคัญของการปฏิบัติคือสติสัมปชัญญะ ได้แก่ ๑) การใช้สติเพื่อรู้เท่าทัน หรือความไม่ประมาท ในการรู้เท่าทันผัสสายตนะในการเสพอารมณ์ด้วยโยนิโสมนสิการ ๒) การเสพอารมณ์ทางอายตนะ (ตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ) ด้วยมนสิการคือการกำหนดไว้ในใจ ๓) กระบวนการของกลไกผัสสายตนะด้วยการปฏิบัติให้ถูกต้องโดยใช้สติสัมปชัญญะเพื่อไม่ให้เกิดตัณหา ซึ่งได้แก่ กายสังขาร วจีสังขาร มโนสังขาร โดยการสำรวมอินทรีย์ ๔) การกำหนดรู้ด้วยผัสสายตนะเป็นอารมณ์ของวิปัสสนา ตามหลักมหาสติปัฏฐาน ๔ ประการคือ กาย เวทนา จิต ธรรม

Article Details

How to Cite
1.
ตฤณรตนะ ส. ศึกษาแนวทางการปฏิบัติต่อผัสสายตนะเพื่อพัฒนาคุณภาพชีวิต. JGSR [อินเทอร์เน็ต]. 31 ธันวาคม 2024 [อ้างถึง 13 กุมภาพันธ์ 2025];20(3):87-101. available at: https://so02.tci-thaijo.org/index.php/JGSR/article/view/270209
บท
บทความวิจัย

References

ไทยรัฐ. ข่าวหน้าหนึ่ง. ปีที่ ๗๔ ฉบับที่ ๒๓๗๖๑ (๑๐ กุมพาพันธ์ ๒๕๖๖): ๑.

ไทยรัฐ. ข่าวหน้าหนึ่ง. ปีที่ ๗๔ ฉบับที่ ๒๓๗๖๕ (๑๔ กุมพาพันธ์ ๒๕๖๖): ๑.

นันทนา สุภาพคำ และคณะ. “การบำบัดโรคซึมเศร้าด้วยการเจริญสติ”. วารสารมจรอุบลทรรศน์. ปีที่ ๗ ฉบับที่ ๓ (กันยายน-ธันวาคม ๒๕๖๕): ๒๑๗-๒๓๑.

พระพรหมคุณาภรณ์ (ป. อ. ปยุตฺโต). พุทธธรรม ฉบับปรับขยาย. พิมพ์ครั้งที่ ๓๙. กรุงเทพมหานคร: โรงพิมพ์มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย, ๒๕๕๗.

พระมหาภาธร อาภาธโร (อินทะพูล) และคณะ. “การศึกษาวิเคราะห์ความสาคัญของอายตนะในสฬายตนวิภังคสูตร”. มจร สังคมศาสตร์ปริทรรศน์. ปีที่ ๗ ฉบับที่ ๓ (กรกฎาคม-กันยายน ๒๕๖๑): ๑๐๑-๑๑๑.

มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย. พระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย. กรุงเทพมหานคร : โรงพิมพ์มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย, ๒๕๓๙.

มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย. อรรถกถาภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงณกรณราชวิทยาลัย. กรุงเทพมหานคร: โรงพิมพ์มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย, ๒๕๖๐.

โรม บุนนาค. (๒ มิ.ย. ๖๖). “เรื่องเก่า-เล่าสนุก”. ผู้จัดการ. [ออนไลน์]. ๑๓ ย่อหน้า. แหล่งที่มา: https://mgronline.com/onlinesection/detail/9660000050735 [๒๑พฤศจิกายน ๒๕๖๖].

ศศิธร เวียงวะลัย. อายตนะในฐานะสื่อแห่งสันติภาพ”. บัณฑิตศึกษามหาจุฬาขอนแก่น. ปีที่ ๔ ฉบับที่ ๒ (กรกฎาคม–ธันวาคม ๒๕๖๐): ๕๑-๖๓.