รุกขเทวดาและนางไม้ในนิราศบันทึกการเดินทางสู่ภาคตะวันออกของไทย

บทคัดย่อ

บทความนี้มุ่งศึกษาคติความเชื่อเรื่องรุกขเทวดาและนางไม้ในนิราศบันทึกการเดินทางสู่ภาคตะวันออกของไทย โดยศึกษาจากนิราศ 5 เรื่อง ได้แก่ นิราศเมืองแกลง โคลงนิราศฉะเชิงเทรา นิราศปราจีนบุรี นิราศจันทบุรี-กรุงเทพฯ และ นิราศเมืองตราด โดยใช้กรอบแนวคิดการศึกษาภูมิวัฒนธรรมกับความเชื่อและตำนาน การศึกษาความเชื่อและพิธีกรรมทางคติชนวิทยา และการศึกษาวิเคราะห์วรรณคดี
ผลการศึกษาพบว่า กวีบันทึกคติความเชื่อเรื่องรุกขเทวดาและนางไม้แบ่งได้เป็นประเภทรุกขเทวดา พบใน โคลงนิราศฉะเชิงเทรา ได้แก่ เจ้าพ่อโพ (โพเทพ) และเจ้าพ่อไทร (ไทรเทพยเจ้า) สัมพันธ์กับคติความเชื่อดั้งเดิมและอ้างถึงวรรณคดีไทยเรื่อง สมุทรโฆษคำฉันท์ และ อนิรุทธคำฉันท์ และประเภทนางไม้ พบใน นิราศเมืองแกลง โคลงนิราศฉะเชิงเทรา และ นิราศปราจีนบุรี ได้แก่ นางตะเคียนและนางไม้ในป่า โดยที่กวีไม่ได้ระบุชื่อ นอกจากนั้นยังพบคติความเชื่อเกี่ยวกับ ผีอารักษ์ ประเภทเจ้าป่า ใน นิราศเมืองแกลง ผลการศึกษาไม่ปรากฏคติความเชื่อเรื่องรุกขเทวดาและนางไม้ใน นิราศจันทบุรี-กรุงเทพฯ และ นิราศเมืองตราด บทบาทของรุกขเทวดาและนางไม้ ในนิราศบันทึกการเดินทางสู่ภาคตะวันออกของไทยแสดงให้เห็นถึงความสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์ กับธรรมชาติและความสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์กับสิ่งเหนือธรรมชาติ แสดงให้เห็นการเชื่อมโยง ความเชื่อถือในความศักดิ์สิทธิ์ของต้นไม้ การขอพร ความรู้สึกไม่ปลอดภัย และความสัมพันธ์ ของกวีที่มีต่อนางผู้เป็นที่รัก สร้างสีสันของฉากและบรรยากาศที่ตื่นเต้นให้แก่ผู้อ่าน และสืบทอด คติความเชื่อดั้งเดิมเรื่องผีอารักษ์ ประเภทผีประจำต้นไม้ในสังคมไทย