นโยบายน้ำแบบรวมศูนย์: ความยุติธรรมทางสิ่งแวดล้อมในพื้นที่รับน้ำบางบาล จังหวัดพระนครศรีอยุธยา

บทคัดย่อ

การศึกษานี้มีวัตถุประสงค์เพื่อ (1) ศึกษาโครงสร้างและกระบวนการบริหารจัดการทรัพยากรน้ำในพื้นที่รับน้ำบางบาล และ (2) วิเคราะห์ผลกระทบของนโยบายการบริหารจัดการทรัพยากรน้ำแบบรวมศูนย์ที่มีต่อความยุติธรรมทางสิ่งแวดล้อมในพื้นที่รับน้ำบางบาล งานวิจัยนี้ใช้ระเบียบวิธีวิจัยเชิงคุณภาพ โดยเก็บข้อมูลผ่านการสัมภาษณ์เชิงลึก การสนทนากลุ่ม และการศึกษาข้อมูลจากเอกสารนโยบายและงานวิจัยที่เกี่ยวข้อง โดยผู้ให้ข้อมูลสำคัญ ได้แก่ เกษตรกร ผู้นำชุมชน นักวิชาการและผู้เชี่ยวชาญด้านการจัดการน้ำ และเจ้าหน้าที่ภาครัฐ รวมทั้งหมด 31 คน การวิเคราะห์ข้อมูลดำเนินการผ่านการวิเคราะห์เนื้อหาตามประเด็นหลัก ได้แก่ นโยบายการบริหารจัดการน้ำ ผลกระทบด้านสิ่งแวดล้อม และการมีส่วนร่วมของชุมชน

ผลการวิจัยพบว่า โครงสร้างการบริหารจัดการทรัพยากรน้ำในพื้นที่รับน้ำบางบาลอยู่ภายใต้การควบคุมของภาครัฐในลักษณะของการรวมศูนย์อำนาจ โดยมีกรมชลประทานและสำนักงานทรัพยากรน้ำแห่งชาติเป็นหน่วยงานหลักที่กำหนดนโยบายและจัดสรรทรัพยากรน้ำ การดำเนินการดังกล่าวส่งผลให้ชุมชนท้องถิ่นมีบทบาทจำกัดในกระบวนการตัดสินใจ แม้ว่าจะมีการจัดตั้งคณะกรรมการลุ่มน้ำและองค์กรผู้ใช้น้ำ แต่ยังขาดอำนาจต่อรองที่แท้จริง ผลกระทบของนโยบายการบริหารจัดการน้ำแบบรวมศูนย์สะท้อนให้เห็นถึงความไม่เป็นธรรมทางสิ่งแวดล้อมในสามมิติ ได้แก่ (1) ความยุติธรรมในการกระจายพบว่า ทรัพยากรน้ำถูกจัดสรรโดยให้ความสำคัญกับพื้นที่เศรษฐกิจมากกว่าชุมชนเกษตรกรรม ทำให้เกิดความไม่เท่าเทียมในการเข้าถึงน้ำ (2) ความยุติธรรมในกระบวนการพบว่า กลุ่มชุมชนมีโอกาสจำกัดในการเข้าร่วมกำหนดนโยบายเกี่ยวกับทรัพยากรน้ำ และ (3) ผลกระทบทางสังคมและความขัดแย้งในชุมชนพบว่า การบริหารจัดการน้ำที่ไม่คำนึงถึงบริบทของชุมชนได้นำไปสู่ความขัดแย้งระหว่างกลุ่มเกษตรกร และทำให้ประชาชนขาดความไว้วางใจในนโยบายของรัฐ องค์ความรู้ที่ได้จากการวิจัยนี้ชี้ให้เห็นถึงข้อจำกัดของการบริหารจัดการทรัพยากรน้ำแบบรวมศูนย์และเน้นย้ำถึงความสำคัญของการกระจายอำนาจเพื่อให้ชุมชนมีบทบาทที่แท้จริงในการจัดสรรและบริหารจัดการน้ำของตนเอง แนวทางการพัฒนานโยบายในอนาคตควรเน้นการมีส่วนร่วมของประชาชนอย่างแท้จริง และการพัฒนาโครงสร้างการบริหารจัดการน้ำที่คำนึงถึงความเป็นธรรมทางสิ่งแวดล้อมมากขึ้น