พิธีกรรมและคุณค่าการใช้ส้มป่อยในวัฒนธรรมล้านนา

บทคัดย่อ

การวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์ ดังนี้ 1) เพื่อศึกษาคติ ความเชื่อและการใช้ส้มป่อยในพิธีกรรมในล้านนา และ 2) เพื่อศึกษาพิธีกรรม คุณค่า และการตีความเชิงสัญลักษณ์พิธีกรรมการใช้ส้มป่อยในล้านนา เป็นการวิจัยเชิงคุณภาพที่ใช้เครื่องมือ ได้แก่ การศึกษาข้อมูลเชิงเอกสารและแบบสัมภาษณ์เชิงลึก โดยกลุ่มผู้ให้ข้อมูลสำคัญ 16 รูป/คน เพื่อนำมาวิเคราะห์พิธีกรรม คุณค่า และสัญลักษณ์แห่งการใช้ส้มป่อยในวัฒนธรรมล้านนา

ผลการศึกษาวิจัย พบว่า 1) ส้มป่อยเป็นภูมิปัญญาท้องถิ่นที่นำมาใช้ในพิธีกรรมในการดำเนินชีวิตตั้งแต่เกิดกระทั่งตาย เป็นพืชและสมุนไพรที่เชื่อว่า ศักดิ์สิทธิ์ที่ใช้ในการประกอบพิธีกรรมทางศาสนา แสดงความเคารพ ขับไล่สิ่งชั่วร้าย สิ่งอัปมงคล และสร้างความเป็นสิริมงคลแก่ตนเองและผู้อื่น 2) ส้มป่อยได้นำมาใช้ในพิธีกรรมที่สะท้อนให้เห็นคุณค่าตามความเชื่อในล้านนา ดังนี้ (1) การใช้ในพิธีกรรมงานมงคล (2) ในพิธีกรรมงานอวมงคล (3) การใช้เพื่อแสดงความเคารพ (4) การใช้ในพิธีกรรมทางไสยศาสตร์ และ (5) การใช้เพื่อชำระล้างไทยธรรมให้บริสุทธิ์ ส่วนการตีความเชิงสัญลักษณ์พิธีกรรมการใช้ส้มป่อยในล้านนาถูกตีคุณค่าเชิงสัญลักษณ์ ได้แก่ (1) การตีคุณค่าเชิงความเชื่อ (2) การตีคุณค่าเชิงภูมิปัญญาท้องถิ่น (3) การตีคุณค่าเชิงพิธีกรรม และ (4) การตีคุณค่าเชิงหลักคำสอน เพื่อให้พุทธศาสนิกชนได้เข้าใจถึงบาปบุญและจรรโลงไว้ซึ่งความดีงาม องค์ความรู้จากการวิจัย คือ คติ ความเชื่อ คุณค่าเชิงลักษณ์เกิดจากความกลัวและความเชื่อที่สะท้อนให้เห็นคุณค่าทางด้านร่างกาย จิตใจ สังคม ที่ได้รับการสืบทอดมาถึงปัจจุบัน