บันทึกพับสาแพทย์พื้นบ้าน ตำบลห้วยแก้ว อำเภอภูกามยาว จังหวัดพะเยา

บทคัดย่อ

          บทความนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาความเป็นมาและจำแนกลักษณะของพับสาแพทย์พื้นบ้าน นอกจากนี้ ยังได้ปริวรรตและวิเคราะห์ตามองค์ความรู้ 4 ด้าน คือ พิธีกรรมบำบัด (จิตบำบัด) กายบำบัด อาหารบำบัด และการประพฤติปฏิบัติตามสิ่งแวดล้อมและสิ่งเหนือธรรมชาติ

          การศึกษาครั้งนี้ได้สัมภาษณ์แพทย์พื้นบ้านและอ่านพับสา พบว่า วิธีการสืบทอดภูมิปัญญาพื้นบ้านของผู้คนที่อาศัยอยู่บริเวณภาคเหนือของประเทศไทย มี 2 รูปแบบ คือ 1) บันทึกเป็นลายลักษณ์อักษร 2) การบอกเล่าด้วยวาจา ซึ่งการบันทึกภูมิปัญญาพื้นบ้านลงบนกระดาษสาด้วยอักขระล้านนาที่เรียกว่า พับสา เป็นอีกวิธีหนึ่งที่สืบทอดตำราแพทย์พื้นบ้านของบรรพบุรุษ ส่วนใหญ่เก็บรักษาไว้ในวัดและโดยปราชญ์ชาวบ้านที่อ่านอักขระล้านนาได้ บทบาทสำคัญของปราชญ์ชาวบ้านเหล่านี้ได้ช่วยเหลือคนในชุมชนจากความรู้ในพับสา ผ่านพิธีกรรมการสืบชะตา การสะเดาะเคราะห์ เป็นต้น สำหรับการปริวรรตพับสาแพทย์พื้นบ้าน จำแนกเป็น 3 ด้าน 1) พิธีกรรมบำบัด (จิตบำบัด) ปริวรรตได้ 2 เล่ม 2) อาหารบำบัด ปริวรรตได้ 4 เล่ม และ 3) การประพฤติปฏิบัติตามสิ่งแวดล้อมและสิ่งเหนือธรรมชาติ ปริวรรตได้ 2 เล่ม เนื้อหาที่บันทึกประกอบด้วย 1) พิธีกรรมบำบัด ได้แก่ คำไหว้คุณหลวง และพิธีสู่ขวัญควาย               2) อาหารบำบัด แบ่งการวิเคราะห์สูตรยา ดังนี้ (1) สูตรยาสมุนไพร แบ่งตามอาการของโรค สูตรยารักษาโรคสันนิบาต (ยารักษาอาการชัก) เป็นต้น (2) ยาสมุนไพร แบ่งตามเภสัชวัตถุ พืชวัตถุ เป็นต้น และ 3) การประพฤติปฏิบัติตามสิ่งแวดล้อมและสิ่งเหนือธรรมชาติ มีการบันทึกองค์ความรู้เกี่ยวกับฤกษ์ยาม เช่น บันทึกแม่วันหนไท บันทึกวันเม็ง วันป่วย และวันสำคัญอื่น ๆ