สัตว์สัญลักษณ์ทางพระพุทธศาสนา : การสังเคราะห์คติธรรมและความเชื่อ สู่การสร้างสรรค์พุทธศิลปกรรมของวัดในจังหวัดพิจิตร

บทคัดย่อ

การวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อ 1) ศึกษาวิเคราะห์คติธรรมและความเชื่อของสัตว์สัญลักษณ์
ทางพระพุทธศาสนา 2) สังเคราะห์คติธรรมและความเชื่อของสัตว์สัญลักษณ์ทางพระพุทธศาสนาที่ปรากฏในพุทธศิลปกรรมในจังหวัดพิจิตร และ 3) การออกแบบสัตว์สัญลักษณ์ทางพระพุทธศาสนากับการสร้างสรรค์พุทธศิลปกรรมของวัดในจังหวัดพิจิตร เป็นการวิจัยเชิงคุณภาพ โดยการสัมภาษณ์เชิงลึก
ผู้ให้ข้อมูลสำคัญเลือกแบบเจาะจงจำนวน 21 รูป/คน
ผลการวิจัยพบว่า 1) ผลการวิเคราะห์คติธรรมและความเชื่อของสัตว์สัญลักษณ์ทางพระพุทธศาสนาบริบทพื้นที่วิจัย 7 วัดพบสัตว์ป่าหิมพานต์1) วัดโรงช้าง ตระกูลสิงห์ เสือ นก ช้าง 2) วัดหัวดง ตระกูลมอม ครุฑ 3) วัดหนองเต่า ตระกูลพญานาค สิงห์ สัตว์อื่น จระเข้ ช้าง ม้า ปู ปลา 4) วัดห้วยเขน ตระกูลสิงห์ มอม สัตว์อื่น ช้าง สัตว์ป่าหิมพานต์ 5) วัดวังกลม ตระกูลสิงห์ เสือ นก ช้าง 6) วัดเทวประสาท ตระกูลสิงห์ เสือ นก ช้าง 7) วัดไผ่ท่าโพธิ์ใต้ ตระกูลสิงห์ เสือ นก ช้าง 2) ผลการสังเคราะห์คติธรรมและความเชื่อของสัตว์สัญลักษณ์ทางพระพุทธศาสนาที่ปรากฏในพุทธศิลปกรรมในจังหวัดพิจิตร พบว่า ตัวมอมว่า เป็นสัตว์ศักดิ์สิทธิ์เป็นอารักษ์ปกป้องวัดและมีหน้าที่ เฝ้าพิทักษ์ หรืออารักษ์ประตู หน้าโบสถ์ วิหาร
ในด้านของพิธีกรรมการแห่ขอฝน ตลอดถึงความหวังของชีวิตในอนาคต และสัมปรายภพด้วย ความเชื่อของมนุษย์นั้นมีความผูกพันอยู่กับลัทธิ และศาสนาเป็นสำคัญ มนุษย์มีความเชื่อในสิ่งต่าง ๆ พร้อมไปกับความเชื่อในเรื่องศีลธรรมด้วย 3) ผลการออกแบบสัตว์สัญลักษณ์ทางพระพุทธศาสนากับการสร้างสรรค์พุทธศิลปกรรมของวัดในจังหวัดพิจิตรพบว่าพุทธศิลป์ส่วนมากสร้างในวัดในปริมณฑลของวัดเพราะศิลป์หรือช่างจะแสดงเจตจำนงในการเนรมิตศิลปกรรมด้วยพลังศรัทธาและเป็นพุทธบูชา เพราะวัดเป็นศูนย์กลางของชุมชนศิลปะเช่นพระวิหารพระเจดีย์พระปรางค์หอไตรศาลาใบเสมาและประติมากรรมอาทิพระพุทธรูป และภาพจิตรกรรม ซึ่งเป็นพุทธศิลป์ที่ฝาผนัง