วิเคราะห์แนวคิดมนุษยนิยมในพุทธปรัชญาเถรวาท

บทคัดย่อ

บทความวิชาการนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อนำเสนอแนวคิดพุทธปรัชญาเถรวาทที่มีมุมมองต่อมนุษยนิยม 3 มิติ คือ 1) มิติทางปรวิสัย ที่เห็นว่า มนุษย์มีคุณลักษณะสากล เป็นส่วนหนึ่งในธรรมชาติ เป็นไปตามธรรมชาติ อยู่ภายใต้กฏไตรลักษณ์ มนุษย์เป็นสิ่งมีชีวิตชนิดหนึ่งในธรรมชาติ มีพลวัตไปตามปัจจัยปรุงแต่ง และประกอบด้วยขันธ์ 5 จึงมีลักษณะเป็นธรรมชาตินิยม สัจนิยม และเหตุผลนิยม 2) มิติทางอัตวิสัย เพราะเห็นว่ามนุษย์มีคุณลักษณะเฉพาะด้วยความเป็นเผ่าพันธุ์มนุษย์ ลักษณะเฉพาะตามกรรม ลักษณะเฉพาะของนามธรรมพิเศษที่แตกต่างจากสัตว์อื่น (เวทนา สัญญา สังขารและวิญญาณ) ทำให้มีความรู้สึก มีความจำ มีการคิดวิเคราะห์ และมีปัญญาสูงกว่าสิ่งมีชีวิตชนิดอื่นๆ มีคุณธรรมและจริยธรรม มีศักยภาพในการพัฒนาตนเองจนถึงระดับอริยมนุษย์ ทำให้มีลักษณะเป็นปฏิบัตินิยม กรรมนิยม ประสบการณ์นิยม มนุษยธรรมนิยม สัมพัทธนิยม มัชฌิมนิยม และประโยชน์สุขนิยม 3) มิติทางอนัตตภาวะวิสัย ที่เห็นว่า มนุษย์และสรรพสิ่งในมิติของสภาวธรรม ไม่มีความสำคัญมั่นหมายว่าเป็นตัวตนมนุษย์ เพราะเป็นเพียงส่วนประกอบของขันธ์ 5 จึงมองชีวิตมนุษย์ในมิติของความไม่มีตัวตน มีปัญญาญาณในอริยสัจ ทำให้มีลักษณะเป็นธรรมนิยม และเสรีนิยม