การศึกษาเปรียบเทียบกายและจิตตามทัศนะพุทธปรัชญาเถรวาทกับปรัชญาอริสโตเติล

บทคัดย่อ

วิทยานิพนธ์เรื่องนี้ มีวัตถุประสงค์ 3 ข้อ คือ 1) เพื่อศึกษากายและจิตตามทัศนะของพุทธปรัชญาเถรวาท 2) เพื่อศึกษากายและจิตตามทัศนะปรัชญาอริสโตเติล 3) เพื่อศึกษาเปรียบเทียบกายและจิตตามทัศนะพุทธปรัชญาเถรวาทกับปรัชญาอริสโตเติล

            ผลการวิจัยพบว่า กายและจิตตามทัศนะพุทธปรัชญาเถรวาท กายคือส่วนที่เป็นรูปธรรม จิตคือส่วนที่เป็นนามธรรม ทั้งสองส่วนมีอยู่ในฐานะเป็นองค์ประกอบที่ไม่มีตัวตน เปลี่ยนแปลงไปตามกฎของไตรลักษณ์เป็นกระบวนการของรูปนามอาศัยกันและกันในการดำรงอยู่ การเกิดขึ้น ตั้งอยู่และดับไปตามหลักปฏิจจสมุปบาท จึงปรากฏให้เห็นเหมือนมีอยู่จริง เมื่อใดที่กระบวนการรูปนามสิ้นสุดหยุดลง รูปนามดังกล่าวก็จะว่างเปล่าจากตัวตน แนวคิดเรื่องกายและจิตในพุทธปรัชญาเถรวาท ตั้งอยู่บนฐานของทฤษฎีอนัตตา

          กายและจิตตามทัศนะอริสโตเติล กายคือวัตถุสสารที่เป็นรูปธรรม จิตคืออสสารที่เป็นนามธรรมอันได้แก่ความคิด เป็นสิ่งที่ไม่กินที่ ไม่มีน้ำหนักและไม่สามารถแบ่งแยกจากกายได้ ในขณะที่กายที่เป็นวัตถุสสาร เป็นสิ่งที่กินที่ มีน้ำหนัก แยกย่อยได้และไม่มีสามัญสำนึก รูปลักษณ์กาย มีต้นกำเนิดมาจากวิญญาณ มีอำนาจควบคุมบ่งการกาย แนวคิดเรื่องกายและจิตในปรัชญาอริสโตเติลตั้งอยู่บนฐานทฤษฎีอัตตา

          กายและจิตตามทัศนะพุทธปรัชญาเถรวาทกับปรัชญาอริสโตเติล ที่มีลักษณะเหมือนกันคือกายเป็นสสารที่ประกอบขึ้นด้วยธาตุทั้ง ๔  คือ ธาตุดิน ธาตุน้ำ ธาตุลม และธาตุไฟ และกายเป็นที่อาศัยของจิต ส่วนจิตมีลักษณะเป็นนามธรรมและอาศัยกายอยู่ และสามารถรับรู้สิ่งภายนอกด้วยผัสสะทั้ง ๕ ในส่วนที่ต่างกันคือกายในพุทธปรัชญาเถรวาทเป็นที่ประชุมของสิ่งที่ไม่สะอาด เป็นที่ตั้งแห่งโรค เป็นพาหนะที่ทำให้เกิดทุกข์ และเป็นความปรากฏของชราและมรณะ ส่วนกายในปรัชญาอริสโตเติลเป็นมีต้นกำเนิดมาจากวิญญาณอันเป็นแบบของมนุษย์ โดยอาศัยความสัมพันธ์ระหว่างแบบและสสารอันเป็นสาเหตุให้เกิดสิ่งต่างๆ ขึ้นมา ส่วนจิตในพุทธปรัชญาเถรวาทมีธรรมชาติเกิดดับทุกขณะและสามารถพัฒนาให้ถึงจุดสูงสุดคือนิพพานได้ ส่วนจิตในปรัชญาอริสโตเติลมีลักษณะมีสถานะเป็นอมตะวิญญาณ ไม่มีการเปลี่ยนแปลงใดๆ