รูปแบบการท่องเที่ยวเชิงนิเวศวัฒนธรรมลุ่มน้ำชีเพื่อการอนุรักษ์และพื้นฟูวิถีชีวิตชุมชน ตำบลชีทวน อำเภอเขื่องใน จังหวัดอุบลราชธานี

บทคัดย่อ

งานวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อ 1) ศึกษาประวัติศาสตร์ท้องถิ่น ตำนานความเชื่อ และบริบทชุมชนรวมทั้งวิถีชีวิตชาวประมงลุ่มน้ำชีจากอดีตจนถึงปัจจุบัน 2) ศึกษาศักยภาพของชุมชนและแหล่งท่องเที่ยวในพื้นที่ และ 3) หารูปแบบการท่องเที่ยวเชิงนิเวศวัฒนธรรมลุ่มน้ำชีเพื่อการอนุรักษ์และฟื้นฟูวิถีชีวิตของชุมชนในพื้นที่ตำบลชีทวน อำเภอเขื่องใน จังหวัดอุบลราชธานี ใช้กระบวนการวิจัยเชิงปฏิบัติการแบบมีส่วนร่วม PAR (Participatory Action Research) โดยเป็นการทำงานร่วมกันระหว่างนักวิชาการกับทีมนักวิจัยชุมชนเจ้าของพื้นที่ ผลการศึกษาพบว่า 1. ชุมชนมีประวัติศาสตร์ท้องถิ่นที่น่าสนใจโดยสามารถแบ่งประวัติศาสตร์ออกเป็น 4 ยุค ได้แก่ ยุคตั้งบ้าน (พ.ศ.2460-2464) ยุคแยกบ้าน (พ.ศ.2465-2537) ยุคเทคโนโลยีในชุมชน (พ.ศ. 2538-2552) และยุคแย่งชิงทรัพยากร ตั้งแต่ปีพ.ศ.2553 เป็นต้นมา 2. ชุมชนมีศักยภาพด้านการท่องเที่ยวโดยพบแหล่งท่องเที่ยวที่ยังคงความสมบูรณ์ 2 ประเภท ได้แก่ 1) แหล่งท่องเที่ยวทางธรรมชาติ และ2) แหล่งท่องเที่ยวทางวัฒนธรรม ชุมชนมีบุคลากรที่มีศักยภาพโดยพบว่ากลุ่มคนที่เข้ามามีบทบาทในการจัดการท่องเที่ยวส่วนใหญ่เป็นกลุ่มวัยกลางคนและผู้สูงอายุที่เป็นทั้งอดีตผู้นำและปราชญ์ชาวบ้าน 3. รูปแบบการท่องเที่ยวเชิงนิเวศวัฒนธรรมลุ่มน้ำชีเพื่อการอนุรักษ์และฟื้นฟูวิถีชีวิตที่เหมาะสมสอดคล้องกับบริบทของชุมชนสามารถจัดได้ 9 ฐานการเรียนรู้ ได้แก่ฐานเรียนรู้ที่ 1 วัดอัมพวันนาราม ฐานเรียนรู้ที่ 2 ดอนปู่ตา โฮงอ้อย ฐานเรียนรู้ที่ 3 ธรรมาสน์สิงห์ วัดศรีนวลแสงสว่างอารมณ์ ฐานเรียนรู้ที่ 4 วัดธาตุสวนตาล ฐานเรียนรู้ที่ 5 วัดทุ่งศรีวิไล ฐานเรียนรู้ที่ 6 ขัวโบราณ ฐานเรียนรู้ที่ 7 วัดป่าท่าเค็ง ฐานเรียนรู้ที่ 8 ล่องเรือลำน้ำชี และฐานเรียนรู้ที่ 9 หาดท่าหลวง หาดสบนก และหาดเต่าโตนซึ่งเป็นหาดทรายที่อยู่ตามรายทางของการล่องเรือ เมื่อนำมาจัดรูปแบบการท่องเที่ยวชุมชนตำบลชีทวนที่เหมาะสมกับศักยภาพและบริบทของพื้นที่ สามารถทำได้ 2 รูปแบบ ได้แก่ รูปแบบที่ 1 รายการนำเที่ยวแบบครึ่งวัน (เช้า หรือ บ่าย) ซึ่งสามารถจัดฐานการเรียนรู้ได้ประมาณ 3 – 4 ฐาน การเรียนรู้ รูปแบบที่ 2 รายการนำเที่ยวแบบเต็มวัน (ไม่ค้างคืน) ซึ่งสามารถจัดฐานการเรียนรู้ได้ประมาณ 8 – 9 ฐานการเรียนรู้ การจัดการท่องเที่ยวโดยผ่านกระบวนการวิจัยเชิงปฏิบัติการได้ทำให้เกิดผลดีแก่ชุมชน ได้แก่ 1) ความสามัคคีในชุมชน 2) อาชีพเสริมจากการท่องเที่ยว 3) ความสัมพันธ์และการมีส่วนร่วมของคนในชุมชน 4) ความตระหนักของคนในชุมชนในการอนุรักษ์ทรัพยากรรวมทั้งการเห็นคุณค่าของทรัพยากรท้องถิ่นและ 5) การเพิ่มศักยภาพของผู้สูงอายุให้มีบทบาทในการเป็นผู้นำของชุมชน