การดีดบ้าน : การประยุกต์ใช้ภูมิปัญญางานช่างเพื่อสร้างอาชีพในชุมชนภาคอีสาน

บทคัดย่อ

ปัจจุบันอาชีพช่างดีดบ้านของชาวอีสานนับวันจะมีความก้าวหน้าในการพัฒนาอาชีพและพัฒนางาน เป็นที่น่าสังเกตว่ากลุ่มช่างดีดบ้านในชุมชนภาคอีสานไม่ได้เข้ารับการศึกษาจากสถาบันการศึกษาใดๆ แต่กลุ่มช่างดีดบ้านในชุมชนภาคอีสานสามารถดีดบ้าน ยกบ้าน ย้ายบ้าน หมุนบ้านได้ ก็โดยอาศัยประสบการณ์และการสังเกต คิดออกแบบอุปกรณ์ โดยการประยุกต์ใช้ภูมิปัญญาที่มีในอดีตผสมผสานความรู้ทางช่างทำให้สามารถประกอบอาชีพสร้างรายได้ให้กับครอบครัวและชุมชนได้เป็นอย่างดี งานวิจัยนี้มีความมุ่งหมายเพื่อ 1) เพื่อศึกษาประวัติความเป็นมาของภูมิปัญญางานช่างดีดบ้านในชุมชนภาคอีสาน 2) เพื่อศึกษาสภาพปัจจุบันปัญหาของภูมิปัญญางานช่างดีดบ้านเพื่อสร้างอาชีพในชุมชนภาคอีสาน 3) เพื่อประยุกต์ใช้ภูมิปัญญางานช่างดีดบ้านเพื่อสร้างอาชีพในชุมชนภาคอีสาน เก็บรวบรวมข้อมูลเอกสาร และข้อมูลภาคสนาม ในพื้นที่จังหวัดมหาสารคาม กาฬสินธุ์ และร้อยเอ็ด ประชากรและกลุ่มตัวอย่างเป็นผู้ให้ข้อมูล จำนวน 88 คน การตรวจสอบข้อมูลใช้เทคนิคการตรวจสอบแบบสามเส้า และนำเสนอผลการวิจัยแบบพรรณนาวิเคราะห์ ผลการวิจัยพบว่า ช่างดีดบ้านในภาคอีสานมีมานานแล้ว โดยในอดีตมักใช้เครื่องมือและอุปกรณ์พื้นบ้านเท่าที่หาได้ และได้พัฒนาอุปกรณ์ และเครื่องมือมาเป็นระยะ จนถึงช่วงปี พ.ศ. 2550 เป็นต้นมามีผู้ประกอบอาชีพดีดบ้านเพิ่มจำนวนมากขึ้น เนื่องจากช่วงระยะเวลาดังกล่าวในบางพื้นที่ของภาคกลางและภาคตะวันออกประสบปัญหาน้ำท่วม ในสมัยอดีตช่างดีดบ้านได้รวมตัวกันเป็นกลุ่มเล็กๆ และมีการถ่ายทอดอาชีพเชิงช่างต่อมาเรื่อย ๆ ต่อมาช่างเหล่านั้นก็ได้แยกตัวออกมาตั้งกลุ่มช่างของตนเอง ถ่ายทอดภูมิปัญญาให้ช่างในสมัยต่อมาได้สืบทอดอาชีพดังกล่าว สภาพปัจจุบันของกลุ่มช่างดีดบ้านมักมีเครื่องมือและอุปกรณ์ไม่แตกต่างกันมาก คือ อุปกรณ์ประเภทที่ใช้รับน้ำหนักอาคาร เคลื่อนย้าย อาคาร และ หมุนเปลี่ยนทิศทางของอาคาร เครื่องมือหรืออุปกรณ์เหล่านี้ มักจะจัดหาซื้อกันจากที่ต่างๆ เมื่อได้อุปกรณ์เหล่านั้นมาแล้วจะนำมาประยุกต์เพื่อให้ใช้งานได้ กลุ่มช่างเหล่านี้มีเงินทุนดำเนินการไม่มากนัก ส่วนใหญ่จะเป็นของหัวหน้ากลุ่มช่างดีดบ้าน บทบาทหน้าที่ของหัวหน้าช่างยังต้องออกแบบแปลนบ้านให้กับเจ้าของบ้านด้วย ส่วนอุปกรณ์ดีดบ้าน ลูกมือช่างจะเรียนรู้จากการปฏิบัติงานไปด้วยกัน ในส่วนของการบริหารจัดการนับได้ว่ามีความชำนาญมาก เมื่อได้ค่าจ้างมาแล้วจะจ่ายค่าแรงลูกมือช่างก่อนเสร็จแล้วจะหักเป็นค่าหุ้นและส่วนของหัวหน้ากลุ่มช่าง ถือได้ว่าช่างดีดบ้านได้มีส่วนสร้างงานสร้างรายได้ให้กับคนในท้องถิ่นได้เป็นอย่างดี ปัญหาที่พบส่วนใหญ่เป็นปัญหาด้านอุปกรณ์ ต้องเดินทางไปซื้อไกลทำให้เสียเวลาและค่าเดินทาง ด้านเงินทุน พบว่า หลายกลุ่มขาดสภาพคล่องและขาดแรงงานลูกมือช่าง ด้านการบริหารจัดการปัญหาที่พบ คือ การต่อรองราคากับลูกค้า และการมีงานเข้ามามากเกินไป ส่วนปัญหาการรวมตัวกันของเครือข่ายนั้น ยังไม่มีการรวมตัวกันในรูปแบบดังกล่าวมีเพียงการช่วยเหลือกันในด้านกำลังคน อุปกรณ์ เงินทุนบ้างเล็กน้อย แนวทางในการประยุกต์ใช้ภูมิปัญญาพื้นบ้านนั้น กลุ่มช่างต้องประยุกต์อุปกรณ์เดิมที่มีอยู่ให้ทันสมัยขึ้น ที่สำคัญจะต้องทำให้เครื่องมือรับน้ำหนักโครงสร้างของบ้านได้ดีที่สุดเพราะถ้าไม่มีคุณภาพอาจก่อให้เกิดอันตรายต่อช่างได้ นอกจากนี้ควรมีการพัฒนาเครื่องมือในการเคลื่อนย้ายบ้านให้ได้ระยะไกลมากขึ้น และการรับน้ำหนักของตัวบ้านให้มีมากขึ้น สิ่งเหล่านี้จะช่วยให้กลุ่มช่างขยายการรับงานที่มีจำนวนเสา และน้ำหนักมากขึ้นได้ในอนาคต