หัวเมืองฝ่ายเหนือกับพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้า จุฬาโลกมหาราช

บทคัดย่อ

บทความนี้มุ่งศึกษาถึงพัฒนาการทางประวัติศาสตร์และความสัมพันธ์ที่เกิดขึ้นระหว่างหัวเมืองฝ่ายเหนือกับรัฐสยามในสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช ซึ่งผลการศึกษาพบว่า

            หัวเมืองฝ่ายเหนือ มีพัฒนาการทางประวัติศาสตร์มาอย่างต่อเนื่องทั้งการเป็นรัฐอิสระ            ในชื่อ อาณาจักรล้านนา การตกอยู่ภายใต้อำนาจของรัฐต่างๆ ทั้งอยุธยาและพม่า จนถึงสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวที่ทรงปฏิรูปการปกครองโดยรวมเมืองต่าง ๆ ทางเหนือเข้าไว้ด้วยกันในชื่อ มณฑลพายัพ อันเป็นการสิ้นสุดความเป็นรัฐอิสระของหัวเมืองเหนือโดยสิ้นเชิง อย่างไรก็ตามเมื่อพิจารณาถึงพัฒนาการดังกล่าวแล้วจะพบว่า ในสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช นับเป็นช่วงเวลาหนึ่งที่สำคัญของหัวเมืองเหนือ โดยมีนโยบายที่จะให้หัวเมืองฝ่ายเหนือเข้ามาอยู่ในอำนาจของกรุงเทพฯ ด้วยหลายวิธีการ เช่น การจัดรูปการปกครองให้เมืองเชียงใหม่อยู่ในสถานะประเทศราช ทรงแต่งตั้งบุคคลที่ทรงไว้วางพระราชหฤทัยไปมีอำนาจในเมืองต่างๆ ทรงแต่งตั้งพระเจ้ากาวิละขึ้นเป็นเจ้าเมืองเชียงใหม่ ทรงสนับสนุนการสร้างความเข้มแข็งให้กับหัวเมืองฝ่ายเหนือ เป็นต้น ซึ่งนโยบายดังกล่าวส่งผลดีต่อรัฐสยามในหลายประการที่สำคัญคือ เกิดความเข้มแข็งขึ้นในของหัวเมืองเหนือและได้กลายมาเป็นปราการสำคัญในการป้องกัน  การสงครามจากทางพม่า รวมถึงการได้รับประโยชน์อื่นๆ เช่น เครื่องราชบรรณาการ การส่งส่วย การเกณฑ์สิ่งของ และการเกณฑ์ราชการสงคราม