การรื้อสร้างโครงสร้างอำนาจรัฐจารีต: บทวิเคราะห์เชิงวิพากษ์ว่าด้วยสถานะของนครราชสีมาในระบบปริมณฑลอำนาจอยุธยาถึงรัตนโกสินทร์ตอนต้น

บทคัดย่อ

บทความฉบับนี้มุ่งศึกษาพลวัตความสัมพันธ์เชิงอำนาจและกระบวนการผนวกดินแดนระหว่างราชธานีอยุธยากับเมืองนครราชสีมา ในฐานะหัวเมืองชั้นนอกที่เป็นจุดยุทธศาสตร์สำคัญทางภาคตะวันออกเฉียงเหนือ โดยใช้ระเบียบวิธีแบบแนวพินิจทางประวัติศาสตร์ผ่านการวิเคราะห์หลักฐาน ผลการศึกษาพบว่า ความสัมพันธ์ระหว่างอยุธยากับนครราชสีมามิได้ดำรงอยู่ในลักษณะการกดทับอำนาจจากศูนย์กลางอย่างเบ็ดเสร็จตายตัว หากแต่เป็นกระบวนการที่มีความยืดหยุ่นและเต็มไปด้วยการต่อรองทางการเมือง ราชสำนักอยุธยาใช้วิธีการแทรกแซงผ่านกลไกการแต่งตั้งขุนนางจากส่วนกลางเข้าไปควบคุม ควบคู่กับการสร้างความชอบธรรมผ่านระบบอุปถัมภ์และการเกี่ยวดองทางเครือญาติกับชนชั้นนำท้องถิ่น เพื่อเปลี่ยนสภาพจากพื้นที่กึ่งอิสระให้กลายเป็นส่วนหนึ่งของราชอาณาจักร บทความนี้จึงนำเสนอข้อถกเถียงใหม่ว่า นครราชสีมาในสมัยอยุธยาทำหน้าที่เป็น “พื้นที่ปะทะสังสรรค์ทางอำนาจ” ที่ซึ่งรัฐจารีตต้องปรับตัวและประนีประนอมกับอำนาจท้องถิ่นเดิม ซึ่งสะท้อนให้เห็นลักษณะเฉพาะของการจัดระเบียบการปกครองในรัฐไทยก่อนสมัยใหม่ที่อำนาจมิได้รวมศูนย์อย่างสมบูรณ์ แต่ขึ้นอยู่กับสัมพันธภาพระหว่างบุคคลและการจัดการผลประโยชน์ร่วมกัน