สุนทรียศาสตร์แบบสสารนิยมกับการรับรู้เชิงพื้นที่: การศึกษาบทประพันธ์นิราศเมืองแกลง

บทคัดย่อ

ปรัชญาสุนทรียศาสตร์แบบสสารนิยม (materialism) นั้นถือเป็นแนวคิดสำคัญสาขาหนึ่งที่ศิลปินไทยและต่างประเทศนิยมใช้อ้างอิงเมื่อต้องวิเคราะห์ผลงานสร้างสรรค์เชิงพื้นที่ ไม่ว่าจะเป็นงานสถาปัตยกรรม ทัศนศิลป์ งานวรรณศิลป์ และการออกแบบ อย่างไรก็ตามจากการสืบค้นข้อมูลพบว่างานวิชาการของไทยที่วิเคราะห์พื้นที่ผ่านเลนส์สุนทรียศาสตร์แบบสสารนิยมยังมีปริมาณน้อย..บทความชิ้นนี้คือความพยายามที่จะทดลองอ่านวรรณกรรมไทยผ่านสายตาของสสารนิยมเพื่อค้นหาองค์ความรู้ใหม่ในการสร้างสรรค์พื้นที่ ผลงานที่นำมาเป็นตัวอย่าง.(sample)...ในบทความนี้คือนิราศเมืองแกลงซึ่งประพันธ์โดยสุนทรภู่ แบ่งย่อยได้เป็น 8 ส่วน ตามลำดับเวลาที่ใช้ในการเดินทาง..ก่อนการวิเคราะห์ผู้เขียนได้ทำการทบทวนวรรณกรรมที่เกี่ยวข้องกับงานสร้างสรรค์พื้นที่ตามแนวคิดสสารนิยมที่สำคัญในโลกตะวันตก ได้แก่ สสารนิยมของคาร์ล มาร์กซ์ วัตถุเอเล็ก (objet Petit A) ของฌากส์ ลาก็อง การประกอบสร้าง (assemblage) ของฌีลส์ เดอเลิซ สสารนิยมใหม่และหลังมนุษย์นิยม ปรัชญาธรรมชาตินิยมของเอเชียตะวันออก ปรัชญาจารวาก (Carvaka) หรือเรียกได้อีกอย่างว่าโลกายัติ (Lokayata) ของอินเดียโบราณ รวมถึงปรัชญาซานจ้าย (Shanzhai) โดยบยอง-ชูล ฮัน องค์ความรู้ที่ได้จากการทบทวนวรรณกรรมเหล่านี้มีส่วนช่วยในการสร้างธีม (theme) ในขั้นตอนการวิเคราะห์โครงสร้าง (framework analysis) ผลลัพธ์จากการวิเคราะห์พบว่าพื้นที่แบบสสารนิยมในนิราศเมืองแกลงมีเค้าโครงที่สอดคล้องกับสสารนิยมที่แพร่หลายในโลกศิลปะร่วมสมัยอยู่หลายส่วน อย่างไรก็ตามมากกว่าครึ่งหนึ่งของการรับรู้พื้นที่ในวรรณกรรมชิ้นนี้มีพื้นฐานจากธรรมชาตินิยม องค์ความรู้ที่ได้จาการทดลองนำไปสู่บทสรุปที่ว่าด้วยโอกาสที่จะประยุกต์เอางานสร้างสรรค์พื้นที่เชิงสสารนิยมในวรรณกรรมไทยไปใช้กับงานศิลปะประเภทอื่นต่อไป