‘ประติมากรรมหญิงสาวแห่งสันติภาพ’ ศิลปะกับความเป็นสิ่งต้องห้ามในบริบทวัฒนธรรมญี่ปุ่น

บทคัดย่อ

ทุกพื้นที่มีการเซ็นเซอร์เกิดขึ้นในสังคมเสมอ มีการผลักดันให้บางสิ่งกลายเป็น ‘สิ่งต้องห้าม’ ต่อให้เป็นสังคมประชาธิปไตยเพียงใดก็ตาม ศิลปินรวมถึงคนทั่วไปไม่สามารถยอมรับเรื่องเหล่านี้ได้และพยายามแสวงหาพื้นที่แสดงออก ซึ่งการโต้เถียงและการวิพากษ์ความไม่ปกติของสังคมนั้นกระทำโดยผ่านวิธีการทางศิลปะ บทความเรื่อง ‘ประติมากรรมหญิงสาวแห่งสันติภาพ’ ศิลปะกับความเป็นสิ่งต้องห้ามในบริบทวัฒนธรรมญี่ปุ่น มีประเด็นปัญหาหลักอยู่ที่สถานการณ์การเซ็นเซอร์ผลงานศิลปะร่วมสมัยที่เกิดขึ้นเสมอมาตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบัน การที่ศิลปินและนิทรรศการศิลปะถูกปิดกั้นทางความคิดสร้างสรรค์และการแสดงออก

บทความนี้คือความพยายามที่จะตั้งคำถามต่อสิทธิเสรีภาพในการแสดงออกของศิลปินที่สื่อสารผ่านผลงานศิลปะท่ามกลางสังคมร่วมสมัย ณ ปัจจุบัน โดยมีบริบททางสังคมและวัฒนธรรมในประเทศญี่ปุ่นเป็นกรณีศึกษา การวิเคราะห์และอธิบายปรากฏการณ์เซ็นเซอร์ผ่านงานศิลปะชื่อว่า‘ประติมากรรมหญิงสาวแห่งสันติภาพ’ (Statue of a Girl of Peace) หนึ่งในผลงานที่ได้รับผลกระทบจากปรากฏการณ์ดังกล่าว ซึ่งถูกจัดแสดงเป็นส่วนหนึ่งในนิทรรศการศิลปะร่วมสมัยนานาชาติ ‘ไอจิ เทียนนาเล่’ (Aichi Triennale) เมื่อปี ค.ศ. 2019 เพื่ออธิบายถึงภาพรวมของปรากฏการณ์เซ็นเซอร์ผลงานศิลปะร่วมสมัยที่เกิดขึ้นทั่วทุกพื้นที่จนกระทั่งเราเริ่มคุ้นชินตา เป็นการวิเคราะห์เหตุการณ์ในจุดเล็กๆที่สามารถเชื่อมโยงไปสู่การอธิบายปรากฏการณ์ในภาพรวมระดับนานาชาติ

สถานการณ์การเซ็นเซอร์ผลงานศิลปะร่วมสมัยและการปิดกั้นความคิดสร้างสรรค์ในรูปแบบต่าง ๆ ตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบันนั้นไม่มีการเปลี่ยนแปลงในเชิงโครงสร้าง เนื้อหามักเป็นประเด็นทางสังคมอันอ่อนไหว เช่น ชาติพันธุ์ เพศ ศาสนา และการเมือง ในส่วนของกระบวนการปิดกั้นนั้นมีตั้งแต่การวิพากษ์วิจารณ์ ข่มขู่คุกคาม ตรวจยึด ทำลาย สั่งห้าม ยุติกิจกรรม จับกุม ไปจนถึงการทำร้ายร่างกาย มุ่งหมายเอาชีวิตศิลปิน ผู้เขียนมีความเห็นต่อประเด็นนี้ว่า การพัฒนาสังคมไปในทิศทางที่ดีขึ้นอาจบรรลุผลสำเร็จได้โดยการผลักดันสังคมไปสู่การเรียนรู้ ยอมรับ และเข้าใจระบบความคิด ความเชื่อที่หลากหลายและแตกต่างกัน หรือที่เรียกว่า “พหุสังคม” (Pluralistic Societies) หนทางสู่ความสมานฉันท์อาจอยู่ที่การสนับสนุนชุดความคิดหรือทัศนคติที่เชื่อว่ามนุษย์ในสังคมมีระบบคุณค่าที่แตกต่างกัน

สังคมที่ไม่เป็นประชาธิปไตย คือ สังคมที่ยึดติดอยู่กับระบบคุณค่าเพียงแบบใดแบบหนึ่งซึ่งสุ่มเสี่ยงต่อพัฒนาการทางสังคม สิ่งที่สามารถแก้ไขปัญหาเชิงโครงสร้างดังกล่าวได้คือ การเปิดพื้นที่เพื่อการเรียนรู้ซึ่งกันและกันของความแตกต่างหลากหลายมากมายในสังคม การให้ความสำคัญกับการอยู่ร่วมกันอย่างสันติ อิสระ ท่ามกลางความคิดที่หลากหลาย และศิลปินผู้สร้างสรรค์ยังคงรู้สึกปลอดภัยที่จะรักษาอัตลักษณ์ของตนเอง ค่านิยมที่ทุกความเชื่อนั้นถูกยอมรับ ไปจนถึงอิสรภาพอันมีขอบเขตที่ได้รับการตรวจสอบจากภาคประชาสังคมอย่างเต็มรูปแบบ