แนวความคิดเกี่ยวกับวัฒนธรรมและความเป็นไทยในงานพระนิพนธ์เกี่ยวกับดนตรีไทยของสมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพกับการสร้างวัฒนธรรมความเป็นไทย (พ.ศ. 2502-2531)

บทคัดย่อ

งานวิจัยเรื่องนี้มุ่งศึกษาแนวความคิดและความสัมพันธ์ระหว่างแนวความคิดเกี่ยวกับวัฒนธรรมและความเป็นไทยในงานพระนิพนธ์เกี่ยวกับดนตรีไทยของสมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพกับนโยบายของรัฐบาลในการสร้างวัฒนธรรมความเป็นไทย ผลการวิจัยพบว่าด้วยเหตุที่สมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ มีสถานะเป็นเชื้อพระวงศ์ชั้นสูงอีกทั้งทรงดำรงตำแหน่งเป็นเสนาบดีกระทรวงมหาดไทย  จึงมีส่วนสำคัญในการเสริมสร้างความมั่นคงในการปกครองและค้ำชูสถาบันพระมหากษัตริย์  แนวความคิดเกี่ยวกับความเป็นไทยของพระองค์จึงเป็นการชี้ให้เห็นถึงบทบาทของพระมหากษัตริย์ในสถานะผู้ปกครองซึ่งนำความเจริญและความสุขสู่ราษฎรทั่วทั้งพระราชอาณาจักร เนื่องจากดนตรีไทยของศูนย์กลางอำนาจรัฐเป็นศิลปะชั้นสูงซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของความบันเทิงและพิธีกรรมของราชสำนัก และเป็นส่วนหนึ่งของความเจริญที่เกี่ยวเนื่องกับสถาบันพระมหากษัตริย์ ส่งผลให้งานพระนิพนธ์ดนตรีไทยจำกัดอยู่เพียงดนตรีของราชสำนักหรือดนตรีของศูนย์กลางอำนาจรัฐ ที่แบ่งแยกจากดนตรีตามภูมิภาคหรือหัวเมืองอย่างชัดเจน

พระนิพนธ์ตำนานเกี่ยวกับดนตรีไทยในสมเด็จฯกรมพระยาดำรงราชานุภาพ ทุกเรื่องให้ความสำคัญยิ่งในการตรวจสอบตีความหลักฐาน ทำให้ข้อมูลในพระนิพนธ์ได้รับความเชื่อถือ และในฐานะนักประวัติศาสตร์ซึ่งได้รับการยกย่องเป็นพระบิดาแห่งประวัติศาสตร์ไทยจึงนำความรู้ทางประวัติศาสตร์มาใช้อธิบายประวัติดนตรีไทยโดยเฉพาะความรู้ที่ว่าดนตรีไทยรับอิทธิพลจากอินเดียซึ่งอิทธิพลแนวความคิดเกี่ยวกับขอบเขตของดนตรีไทยและการอธิบายประวัติดนตรีไทยดังกล่าวยังคงสืบต่อมาผ่านการศึกษาและการจัดกิจกรรมดนตรีไทยของกรมศิลปากร และผู้มีบทบาทสำคัญในการส่งต่อความรู้ดังกล่าวคือ มนตรี ตราโมท ศิลปินแห่งชาติและนักวิชาการดนตรีไทยคนสำคัญ   

รัฐบาลตั้งแต่สมัยจอมพลสฤษดิ์ ธนะรัชต์ (พ.ศ. 2502-2506) จนถึงพลเอกเปรม ติณสูลานนท์ (พ.ศ. 2523-2531) ต่างประสบปัญหาการเสื่อมของวัฒนธรรมดั้งเดิม อีกทั้งปัญหาภัยจากลัทธิคอมมิวนิสต์ ซึ่งรัฐบาลเห็นว่าส่งผลกระทบต่อความมั่นคงของชาติ ทำให้รัฐบาลให้ความสำคัญกับการสนับสนุนส่งเสริมวัฒนธรรมประจำชาติที่แสดงถึงเอกลักษณ์ของความเป็นไทย ดนตรีไทยจึงได้รับการส่งเสริมให้สืบทอดผ่านการเรียนการสอน ผ่านหน่วยงานวัฒนธรรม คือ “สำนักงานคณะกรรมการวัฒนธรรมแห่งชาติ” และการจัดกิจกรรมเผยแพร่ดนตรีไทย แนวความคิดดนตรีไทยกับความเป็นไทยที่สมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพทรงวางรากฐานไว้จึงคงมีอิทธิพลสืบต่อมา