พลวัตการเปลี่ยนแปลงแบบแผนดนตรีไทยสู่ดนตรีไทยร่วมสมัย

บทคัดย่อ

          บทความนี้เป็นส่วนหนึ่งของงานวิจัย เรื่อง ปรากฏการณ์ความเป็นไทยในงานดนตรีไทยร่วมสมัย มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาพลวัตของดนตรีไทยร่วมสมัยในสังคมไทย จากการศึกษาพบว่าพลวัตรของการเปลี่ยนแปลงแบบแผนดนตรีไทยมีผลต่อการสร้างงานดนตรีไทยร่วมสมัย ความคลี่คลายในแบบแผนการบรรเลงถูกส่งผ่านให้เห็นในรูปแบบของบทเพลง วงดนตรี วิธีการบรรเลง ที่สร้างสรรค์ขึ้นด้วยแนวคิดใหม่ภายใต้แบบแผนทางดนตรีไทยที่สืบสานกันมาแต่เดิมนับตั้งแต่รัชกาลที่ 5 เป็นต้นมา มีความพยายามปฏิรูปวัฒนธรรมเพื่อสร้างภาพลักษณ์ของชาติให้ทัดเทียมอารยะประเทศ และการเข้ามาของวัฒนธรรมตะวันตกอย่างต่อเนื่องยังส่งผลให้การรับรู้เรื่องราว มุมมอง และค่านิยมของชาวสยามเปลี่ยนแปลงไป และได้ส่งผลต่องานดนตรีไทยภายใต้แนวคิดการผสมผสานวัฒนธรรมดนตรีไทยและตะวันตกเข้าด้วยกัน จนเกิดลักษณะงานดนตรีที่มีความคลี่คลาย ไม่ยึดติดแบบแผนเดิมที่เคยมีมา ทั้งในด้านบทบาท การบรรเลงและการ
ผสมวง เช่น การเกิดขึ้นของวงเครื่องสายผสม วงปี่พาทย์ดึกดำบรรพ์ และละครร้อง ต่อมาภายหลังการเปลี่ยนแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475 รัฐบาลมีนโยบายในการสร้างชาติให้คานอำนาจแนวคิดที่แผ่ขยายจากซีกโลกตะวันตก โดยเน้นนโยบายการปฏิรูปมหรสพงานดนตรี จากการพยายามปลูกฝังวัฒนธรรมตะวันตกให้แก่คนในชาติ ส่งผลให้วิถีชีวิตและความนิยมในความบันเทิงตามอย่างตะวันตกมีมากขึ้น ภายใต้แนวคิดของรัฐชาตินี้จึงนำไปสู่การเกิดเพลงปลุกใจในละครหลวงวิจิตรวาทการ และการตั้งวงดนตรีในกรมโฆษณาการ เช่น วงสุนทราภรณ์ วงสังคีตสัมพันธ์ วงสังคีตประยุกต์ ดนตรีผสมเหล่านี้แสดงถึงความร่วมสมัยและเรียกได้ว่าเป็นลูกผสมทางวัฒนธรรม (Hybrid culture) และในเวลาต่อมาจึงถูกใช้แทนที่ความบันเทิงรูปแบบเดิมเพราะสามารถตอบสนองกลุ่มคนที่อนุรักษ์ในดนตรีไทยแบบแผนและนิยมในตะวันตกได้ในคราวเดียวกัน สะท้อนความคิดและสร้างนิยามงานดนตรีไทยร่วมสมัยได้อย่างชัดเจน ในขณะที่ก่อนหน้านั้นการเปลี่ยนแปลงงานดนตรีไทยแบบแผนเป็นการสร้างความร่วมสมัยผ่านวิธีคิด การบรรเลง การผสมวง ภายใต้กรอบแนวคิดของแบบแผนดนตรีไทยและดนตรีไทยแบบแผนที่มีราชสำนักเป็นศูนย์รวมเท่านั้นจากกรอบรัฐนิยมที่มุ่งผสานสองสิ่งทางวัฒนธรรมนี้ ได้ส่งผลต่อรสนิยม การปลูกฝังมโนทัศน์ใหม่ และการสร้างสถานภาพทางสังคมของผู้คนในสังคมเมืองเป็นอย่างมาก ขณะเดียวกันก็เป็นเครื่องมือหนึ่งในการสร้างมโนทัศน์เรื่องรัฐชาติและความเป็นไทยผ่านบทเพลงเพื่อความบันเทิง ทั้งยังส่งผลต่อการสร้างสรรค์งานดนตรีในเวลาต่อมา