นวัตกรรมการพัฒนาระบบและกลไกการจัดการเพื่อเสริมสร้างความเข้มแข็งของชุมชน ในการพัฒนาเศรษฐกิจฐานรากบนฐานทุนทางสังคม สู่การแก้ไขปัญหาความยากจนแบบเบ็ดเสร็จ และยั่งยืน กรณีศึกษาบ้านไทรงาม ตำบลนาเสียว อำเภอเมือง จังหวัดชัยภูมิ

บทคัดย่อ

การวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อ 1) ศึกษาสถานการณ์ความยากจนเชิงพื้นที่บ้านไทรงาม ตำบลนาเสียว อำเภอเมือง จังหวัดชัยภูมิ 2) ศึกษาการเสริมสร้างความเข้มแข็งของชุมชนโดยใช้ทุนทางสังคมเป็นฐานในการแก้ไขปัญหาความยากจน 3) เพื่อให้เกิดนวัตกรรมการพัฒนาระบบและกลไกการจัดการเพื่อเสริมสร้างความเข้มแข็งของชุมชนในการแก้ไขปัญหาความยากจน ตัวอย่าง ได้แก่ ผู้นำชุมชน ประชาชนชาวบ้านไทรงาม กลุ่มวิสาหกิจ ตัวแทนองค์การบริหารส่วนตำบลเสียว รวม 109 คน โดยใช้ระเบียบวิธีวิจัยเชิงคุณภาพ

ผลการวิจัยพบว่า

1.  ประชาชนในชุมชนมีฐานะยากจนเกิดภาระหนี้สิน แหล่งน้ำเพื่อการเกษตรไม่เพียงพอต่อการทำการเกษตร ค่าครองชีพสูงขึ้น ต้นทุนในการประกอบอาชีพเกษตรที่สูงขึ้น มีที่ดินทำกินน้อย การเข้าถึงสวัสดิการของรัฐ การศึกษา และสุขภาพ ปัญหาความยากจนสามารถแบ่งออกได้เป็น 3 ลักษณะ คือ ปัญหาที่ชาวบ้านสามารถจัดการได้เอง ปัญหาที่ชาวบ้านไม่สามารถจัดการได้ และปัญหาที่ชาวบ้านและหน่วยงานภายนอกร่วมกันบริหารจัดการไปพร้อม ๆ กัน
2.  การเสริมสร้างความเข้มแข็งของชุมชนโดยใช้ทุนทางสังคมได้แก่ 1) ทุนมนุษย์ คือ ผู้นำชุมชน ผู้นำกลุ่ม สมาชิกกลุ่ม ปราชญ์ชาวบ้าน ที่มีองค์ความรู้ ความรอบรู้ ทักษะ ความชำนาญ ภูมิปัญญา ด้านเกษตร ด้านสมุนไพร ด้านดิน ด้านปุ๋ยอินทรีย์ 2) ทุนทางสังคม คือ คนในชุมชนมีวิถีชีวิตแบบถ้อยทีถ้อยอาศัยกันรู้จักกันทุกหลังคาเรือน มีความสัมพันธ์กันแบบระบบเครือญาติ มีความไว้วางใจซึ่งกันและกัน มีความรักความสามัคคีแน่นแฟ้นเป็นปึกแผ่น และเป็นพลังหนุนเสริมในการขับเคลื่อนกระบวนการเรียนรู้ต่าง ๆ ของสมาชิกในชุมชน 3) ทุนกายภาพ คือ โรงสีชุมชน กลุ่มผลิตปุ๋ยอินทรีย์ ซึ่งมีความเชื่อมโยงไปยังกลุ่มอาชีพภายในชุมชน เช่น กลุ่มสมุนไพร กลุ่มนาแปลงใหญ่ กลุ่มโคเนื้อ 4) ทุนธรรมชาติ คือ ลำห้วยบง ป่าชุมชน (ป่าสำแก) มีเนื้อที่ประมาณ 30 ไร่ เป็นแหล่งอาหารตามธรรมชาติตามฤดูกาล 5) ทุนทางเศรษฐกิจ คือ กองทุนหมู่บ้าน กลุ่มออมทรัพย์เพื่อการผลิต กลุ่มสตรี กองทุนแม่ของแผ่นดิน กลุ่มสัจจะออมทรัพย์ กองทุนเงินกระตุ้นเศรษฐกิจ และกลุ่มออมทรัพย์ของชุมชน และ 6) ทุนวัฒนธรรมและภูมิปัญญา คือ ประเพณีวัฒนธรรมที่หล่อหล่อมให้คนในชุมชนเกิดความสามัคคีกลมเกลียว และภูมิปัญญาความรู้ความเชี่ยวชาญในการรักษาด้วยสมุนไพร
3.  นวัตกรรมการพัฒนาระบบและกลไกการจัดการเพื่อเสริมสร้างความเข้มแข็งของชุมชนในการแก้ไขปัญหาความยากจนแบบเบ็ดเสร็จและยั่งยืน คือ การนำทุนทางสังคมมาประยุกต์ใช้แก้ไขปัญหาความยากจน โดยผ่านกระบวนการมีส่วนร่วมในทุกขั้นตอนของการดำเนินงานต่าง ๆ ที่มีความสัมพันธ์และเชื่อมโยงกันอย่างเป็นระบบตามกระบวนการพัฒนาคุณภาพ PDCA ประกอบด้วยกระบวนการวางแผน (Plan) การปฏิบัติตามแผน (Do) การตรวจสอบ (Check) และการปรับปรุงการดำเนินการอย่างเหมาะสมหรือการจัดทำมาตรฐานใหม่เป็นการยกระดับคุณภาพ (Act) ผ่านศักยภาพของชุมชน ด้านผู้นำ ด้านกระบวนการเรียนรู้ ด้านการบริหารจัดการ ด้านการปรับประยุกต์/การนำมาใช้ และด้านการประสานงานเครือข่ายความร่วมมือ โดยมีทุนทางสังคมเป็นฐาน