แนวทางการอนุรักษ์วิถีการผลิตและการบริโภคข้าวปุ้นซาว ของสังคมอีสานในอำเภอพนมไพร จังหวัดร้อยเอ็ด

บทคัดย่อ

บทความนี้ มีวัตถุประสงค์ 1) เพื่อศึกษาความเข้มแข็งของชุมชนผ่านวิถีการผลิตและการบริโภคข้าวปุ้นซาวจากอดีตถึงปัจจุบัน 2) เพื่อหาแนวทางการอนุรักษ์วิถีการผลิตและการบริโภคข้าวปุ้นซาวในรูปแบบดั้งเดิม การวิจัยครั้งนี้เป็นการวิจัยเชิงคุณภาพที่มีการรวบรวมข้อมูลจากเอกสาร แนวคิดทฤษฎี งานวิจัยที่เกี่ยวข้องการสังเกตแบบมีส่วนร่วม หลักฐานเชิงประจักษ์ และการสัมภาษณ์เชิงลึกผู้ให้ข้อมูลหลัก ซึ่งเป็นเจ้าของสถานประกอบการร้านข้าวปุ้นซาวและประชาชนผู้บริโภค โดยนำข้อมูลที่ได้มาวิเคราะห์เชิงเนื้อหา จัดหมวดหมู่ ตีความ และนำเสนอผลการศึกษาด้วยการ วิคราะห์เชิงพรรณนา

              ผลการวิจัย การศึกษาความเข้มแข็งของชุมชนผ่านวิถีการผลิตและการบริโภคข้าวปุ้นซาวจากอดีตถึงปัจจุบัน พบว่า ในอดีตข้าวปุ้นซาวเป็นอาหารที่ผูกโยงเข้ากับงานบุญประเพณีสำคัญต่าง ๆ โดยมีขั้นตอนการผลิตที่ยาก และใช้แรงงานคนจำนวนมาก การทำข้าวปุ้นซาวจึงไม่ใช่เรื่องง่าย เป็นเรื่องที่ต้องพิถีพิถัน ซึ่งนิยมทำเฉพาะในงานบุญสำคัญโดยเฉพาะในโอกาสพิเศษ ที่ประชาชนในชุมชนมารวมกลุ่มกันจำนวนมากเพื่อทำกิจกรรมทางสังคม แต่ในปัจจุบันพบว่าการผลิตข้าวปุ้นซาวผู้ผลิตมีความสะดวกสบายมากขึ้น โดยใช้อุปกรณ์สำเร็จรูปและเครื่องจักรไฟฟ้าที่มีความทันสมัย
อย่างไรก็ตามข้าวปุ้นซาวในภาคอีสานก็ยังถือเป็นอาหารที่มีคุณค่าทางจิตใจทั้งต่อตัวผู้ผลิตและผู้บริโภคข้าวปุ้นซาว ที่สะท้อนให้เห็นความร่วมมือร่วมใจของคนในชุมชน  อันนำไปสู่วิถีของชุมชนให้มีความเข็มแข็งอย่างยั่งยืน

              ผลการวิจัย แนวทางการอนุรักษ์วิถีการผลิตและแนวทางการอนุรักษ์บริโภคข้าวปุ้นซาวในรูปแบบดั้งเดิม พบว่า 1) แนวทางการอนุรักษ์วิถีการผลิตข้าวปุ้นซาวมี 2 ส่วน คือ ส่วนที่ 1 ควรมีการอนุรักษ์เครื่องมือหรืออุปกรณ์การผลิตข้าวปุ้นซาว โดยนำอุปกรณ์แบบดั้งเดิมมาใช้ เนื่องจากอุปกรณ์ที่ใช้นั้นมีความพิถีพิถันมากกว่าปัจจุบัน และยังมีความแข็งแรงทนทานต่อการใช้งาน ส่วนที่ 2 ควรมีการอนุรักษ์แป้งที่ทำจาก ข้าวเจ้าแดง เนื่องจากข้าวเจ้าแดงมีเอกลักษณ์เฉพาะตัวที่มีกลิ่นหอมมากกว่าแป้งสำเร็จรูปในปัจจุบัน 2) แนวทางการอนุรักษ์วิถีการผลิตข้าวปุ้นซาวควรมีการอนุรักษ์การบริโภคข้าวปุ้นซาว 2 ส่วน คือ ส่วนที่ 1 ควรมีการบริโภคซั่วข้าวปุ้นซาวโดยการอนุรักษ์การบริโภคคู่กับน้ำยาดั้งเดิม คือ นำเส้นข้าวปุ้นมาผสมกับน้ำปลาร้า พริกป่น ผงชูรส ข้าวคั่ว น้ำตาล น้ำปลา และผักลวก คลุกเคล้าให้เข้ากัน เพราะว่าการรับประทานแบบดั้งเดิมจะรับประทานแบบง่ายๆโดยมีเครื่องปรุงตามข้างต้นเพื่อที่จะอนุรักษ์เอาไว้ ส่วนที่ 2 ควรมีการบริโภคข้าวปุ้นซาวในงานบุญประเพณี โดยส่งเสริมให้มีการบริโภคข้าวปุ้นซาวตามประเพณีฮีตสิบสองคลองสิบสี่ อันเป็นบุญที่ชาวอีสานให้ความสำคัญ และยึดถือสืบต่อกันมา