คตินิยมปฏิบัติในการกำหนดรูปแบบจัดวางผังตารางฐานภายใน พระเจดีย์จากคัมภีร์โบราณล้านนา

บทคัดย่อ

บทความวิจัยนี้ มีวัตถุประสงค์ 3 ประการ 1) เพื่อศึกษาคตินิยมการสร้างพระเจดีย์จากคัมภีร์โบราณที่เกี่ยวกับการสร้างพระเจดีย์ในล้านนา 2) เพื่อวิเคราะห์รูปแบบคตินิยมปฏิบัติในการกำหนดตารางการวางแผนผังฐานรากและพุทธธรรมที่เกี่ยวกับองค์ประกอบที่บรรจุในตารางภายในพระเจดีย์ล้านนา เป็นการวิจัยเชิงคุณภาพ โดยศึกษาข้อมูลจากเอกสารและการสัมภาษณ์

ผลการศึกษาพบว่า

1) การสร้างเจดีย์ในล้านนาสืบทอดคติมาจากการสร้างสถูปในอินเดียสมัยพุทธกาลแล้วพัฒนาการมาสู่การสร้างเจดีย์หลังพุทธกาล จากนั้นมีการเผยแพร่เข้าสู่ล้านนาผ่านอาณาจักรทวารวดี ลังกา และพม่า คัมภีร์พับสาล้านนาระบุถึงคตินิยมในการทำตารางแผนผังฐานรากของพระเจดีย์ สำหรับบรรจุวัตถุมงคลไว้อย่างเป็นแบบแผน เช่น พระบรมสารีริกธาตุ พระพุทธรูป สิ่งของมีค่า เป็นต้น โดยจัดทำตารางแผนผัง 2 อย่าง ได้แก่ (1) ตาราง 9 ช่อง สำหรับพิธีบรรจุแบบทั่วไป  (2) ตาราง  25 ช่อง สำหรับบรรจุแบบพิสดาร

2) ตารางแผนผังฐานรากฐานของพระเจดีย์ในล้านนามีพัฒนาการมาจากคติในพระไตรปิฎก ต่อมาสมัยพระเจ้าอโศกมหาราชสร้างพระเจดีย์แล้วส่งทอดรูปแบบสู่ลังกาซึ่งมีการสร้างแผนผังฐานรากฐานของพระเจดีย์ตามคติสัตตมหาสถานในอุโมงค์โถงใต้เจดีย์แล้วส่งอิทธิพลมาสู่พม่าและเข้าสู่ล้านนาทั้งทางตรงและทางอ้อม ส่วนคติธรรมที่เป็นองค์ประกอบที่บรรจุในตารางแผนผังของพระเจดีย์มีลักษณะและความสำคัญ 2 อย่าง ได้แก่ (1) คติธรรมในการบรรจุแบบสัตตมหาสถาน  (2) คติธรรมในการบรรจุแบบปัจจัย 24 ประการ โดยมีศูนย์กลางอยู่ที่โพธิบัลลังก์คือการตรัสรู้ของพระพุทธเจ้าเป็นสำคัญ