ประเด็นปัญหาคำแปลในคัมภีร์ปรัชญาปารมิตาหฤทัยสูตร

บทคัดย่อ

ปรัชญาปารมิตาหฤทัยสูตร หรือ หฤทัยสูตร เป็นพระสูตรภาษาสันสกฤตที่มีขนาดสั้นที่สุดในกลุ่มคัมภีร์ปรัชญาปารมิตาสูตร ในประเทศไทยนอกจากคณะสงฆ์มหายานแล้ว มีผู้สนใจศึกษาไม่มากนักเนื่องจากพระพุทธศาสนานิกายหลักในประเทศไทยคือ นิกายเถรวาท แต่อย่างไรก็ตาม ยังมีหนังสือคำแปลหฤทัยสูตรนี้อยู่จำนวนหนึ่งให้พอนำมาศึกษาได้ แต่ก็ยังไม่มีหนังสือเล่มใดนำเสนอในลักษณะเปรียบเทียบ ดังนั้น บทความนี้ได้นำคำแปลภาษาไทยเหล่านั้นมาศึกษาเทียบเคียง อีกทั้งยังศึกษาเปรียบเทียบหฤทัยสูตรฉบับต่าง ๆ ทั้งที่เป็นสันสกฤต พากย์จีน พากย์ทิเบต คำแปลภาษาญี่ปุ่น โดยตั้งเป็นประเด็นปัญหาที่น่าสนใจไว้ 3 ข้อ คือ
1. ปัญหาด้านการผสมผสานคำแปลของภาษาต่าง ๆ ซึ่งไม่มีในตัวต้นฉบับที่ใช้แปลในกรณีคำแปลไทยบางฉบับ ตัวอย่างในกรณีของคำแปลภาษาไทยจากฉบับภาษาจีนว่า โดยสภาพ ซึ่งในต้นฉบับที่ใช้แปลไม่มีคำศัพท์นี้ แสดงให้เห็นชัดว่าคำนี้ยืมมาและเพิ่มเติมจากคัมภีร์ต้นฉบับ
2. ปัญหาด้านการแปลและตีความต่างสายจารีต ซึ่งได้ยกตัวอย่างของคำว่า “ศูนยตาลักษณะ” ที่ฝ่ายจารีตจีนและจารีตทิเบตมีความเห็นต่างกัน
3. ปัญหาการแปลและตีความคำศัพท์ในเชิงแนวคิดของสายปรัชญาปารมิตา ซึ่งได้ยกกรณีของการตีความและแปลคำว่า “สฺวภาวศูนย” ซึ่งนักวิชาการบางกลุ่มวิจารณ์ว่า การแปลคำนี้ว่า มีความว่างเป็นสวภาวะ ของนักวิชาการอีกกลุ่มหนึ่งนั้นไม่น่าจะเหมาะสม โดยเสนอว่าควรจะแปลว่า ว่างจากสวภาวะ แต่บทความนี้ได้สรุปในเบื้องต้นว่า กลุ่มที่แปลว่า มีความว่างเป็นสวภาวะ ก็ไม่น่าจะแปลผิดพลาด หากอาศัยคำว่า “อภาวสฺวภาวะ” เป็นหลักฐานช่วยยืนยันในแนวทางการแปลรูปแบบนี้