ผลกรรมดี-ชั่วอยู่ที่ไหน : ตรรกศาสตร์เชิงพุทธในมิลินทปัญหา

บทคัดย่อ

บทคัดย่อนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาวิเคราะห์ปัญหาด้วย กัมมผลอัตถิภาวปัญหา (ปัญหาเกี่ยวกับที่อยู่ของผลกรรม) ตามหลักตรรกศาสตร์เชิงพุทธ จากการศึกษาพบว่า ตามหลักพระพุทธศาสนาเมื่อมนุษย์กระทำกรรมดีหรือกรรมชั่ว ผลกรรมไม่ได้อยู่ที่รูป (กาย) อีกทั้งยังบอกไม่ได้ว่าอยู่ที่นามหรือจิต อันเนื่องมาจากคุณลักษณะของจิตที่เป็นอนิจจัง ทุกขัง และอนัตตา เกิดดับสืบต่อเนื่องกันไปตลอดเวลา เนื่องด้วยคุณลักษณะเช่นนี้นั่นเอง เมื่อพระนาคเสนถูกพระเจ้ามิลินท์ตรัสถามเกี่ยวกับที่อยู่ของกรรม ท่านจึงตอบว่าไม่สามารถบอกได้ โดยการเปรียบเทียบผลกรรมด้วยเงา แต่หากพิจารณาวิธรการตอบตามหลักตรรกศาสตร์ตะวันตก เช่น กฏแห่งการไม่อ้างข้อความอย่างอื่น (The Law to Excluded Middle) เป็นต้น ถือว่า คำถามเช่นนี้เป็นคำถามบังคับให้ตอบว่าผลกรรมอยู่ที่ไหน หรือผลกรรมไม่มี (ไม่มีที่อยู่แสดงว่าไม่มีผลกรรม) ซึ่งไม่ว่าจะเลือกตอบอย่างไรในพระพุทธศาสนาถือว่าเป็นมิจฉาทิฏิฐิที่สุดโต่งในด้านใดด้านหนึ่ง ดังนั้นพระนาคเสนจึงเลือกตอบแบบทางสายกลางตามวิธีการและหลักการทางพระพุทธศาสนา