อุบายวิธีของพระพุทธเจ้าในการแสดงธรรมตามจริต ๖

บทคัดย่อ

การวิจัยครั้งนี้มีวัตถุประสงค์ ๓ ประการ คือ (๑) เพื่อศึกษาจริต ๖ ในพระพุทธศาสนา (๒) เพื่อศึกษาอุบาย วิธีของพระพุทธเจ้าในการแสดงธรรมตามจริต ๖ (๓) เพื่อเสนอแนวทางการประยุกต์อุบายวิธีของพระพุทธเจ้ามาใช้ ในการแสดงธรรมตามจริต ๖ ในสังคมไทยในปัจจุบัน การวิจัยนี้เป็นการวิจัยเอกสาร โดยค้นคว้าจากพระไตรปิฎก อรรถกถา ฎีกา อนุฎีกา และข้อเขียนของผู้ทรงคุณวุฒิต่างๆ จริต หมายถึง ความประพฤติ พื้นนิสัย หรือพื้นเพแห่งจิตของคนทั้งหลายที่หนักไปในด้านใดด้านหนึ่ง มี ๖ คือ (๑) ราคจริต หนักไปในทางกำหนัด รักสวยรักงาม (๒) โทสจริต หนักไปในทางใจร้อน ประทุษร้าย (๓) โมหจริตหนักไป ในทางเขลา หลงงมงาย (๔) สัทธาจริต หนักไปในทางน้อมใจเชื่อง่าย (๕) พุทธิจริตหรือญาณจริต หนักไปในทางความรู้ คิดพิจารณา (๖) วิตกจริต หนักไปในทางตรึก วิตกกังวล พระพุทธเจ้าทรงเป็นผู้ฉลาดในโกศล ๓ คือ (๑) อายโกศล ความฉลาดในความเจริญ (๒) อปายโกศล ความฉลาด ในความเสื่อม และ (๓) อุปายโกศล ความฉลาดในอุบาย จึงทรงนำมาประกอบพุทธลีลาในการสอนที่เรียกว่า เทศนาวิธี ๔ ประกอบด้วย (๑) สันทัสสนา ชี้แจงให้เห็นชัด (๒) สมาทปนา ชวนใจให้อยากรับเอาไปปฏิบัติ (๓) สมุตเตชนา เร้าใจ ให้อาจหาญแกล้วกล้า และ(๔) สัมปหังสนา ปลอบชโลมใจให้สดชื่นร่าเริง เมื่อทรงนำหลักของโกศล ๓ และวิธีการของ เทศนาวิธี ๔ ไปใช้กับการแสดงธรรมตามจริต ๖ จึงได้ผลเป็นอย่างดียิ่งและพระองค์ตรัสอสุภกถา แก่บุคคลราคจริต ตรัส การเจริญเมตตาแก่บุคคลโทสจริต ตรัสแนะนำบุคคลโมหจริตให้ดำรงอยู่ในการศึกษา ไต่ถาม ฟังธรรมและสนทนาธรรม ตามกาล และการอยู่ร่วมกับครู ตรัสอานาปานสติแก่บุคคลวิตกจริต ตรัสบอกนิมิตที่น่าเลื่อมใส ความตรัสรู้ชอบของ พระพุทธเจ้า ความเป็นธรรมดีแห่งพระธรรม การปฏิบัติชอบของพระสงฆ์ และศีลของตนที่น่าเลื่อมใสแก่บุคคลสัทธาจริต ตรัสนิมิตแห่งวิปัสสนา มีลักษณะไม่เที่ยง มีลักษณะเป็นทุกข์ มีลักษณะเป็นอนัตตา แก่บุคคลพุทธิจริตหรือญาณจริต ซึ่งเป็นอุบายที่ดีในการปฏิบัติกรรมฐานของบุคคลแต่ละจริต และในตอนท้ายได้แสดงอุบายวิธีของพระพุทธเจ้า เพื่อนำ มาประยุกต์ในสังคมไทยปัจจุบันด้วย