การศึกษาชุมชนชานเมือง: กรณีชุมชนวัดช่องลม ตำบลภูเขาทอง อำเภอพระนครศรีอยุธยา จังหวัดพระนครศรีอยุธยา

บทคัดย่อ

การวิจัยครั้งนี้ มีเป้าหมายเพื่อศึกษาลักษณะทางสังคมของชุมชนชานเมือง จากกรณีศึกษาชุมชนวัดช่องลม ตำบลภูเขาทอง จังหวัดพระนครศรีอยุธยา ในด้านประวัติศาสตร์ชุมชน การประกอบอาชีพ และประเพณีวัฒนธรรม เพื่อทำความเข้าใจลักษณะทางสังคมวิทยาของชุมชนภายใต้กระบวนการกลายเป็นเมือง ผลการวิจัยพบว่าชุมชนวัดช่องลมประกอบขึ้นจากประชากรกลุ่มหลัก 2 กลุ่ม คือ ชาวไทยพุทธและมุสลิมในสัดส่วนครึ่งต่อครึ่ง โดยชาวไทยมุสลิมในชุมชนเชื่อว่าพวกเขาสืบเชื้อสายมาจากบรรพบุรุษชาวไทยมุสลิมเปอร์เซียสมัยอยุธยาที่เรียกว่า “แขกเทศ” อาศัยอยู่ตามแพริมน้ำและเรือค้าขายในแม่น้ำ แต่ชุมชนวัดช่องลมได้ก่อตัวเป็นชุมชนขึ้นอย่างชัดเจนในช่วงสมัยรัชกาลที่ 5 ซึ่งชาวไทยพุทธและชาวไทยมุสลิมต่างอาศัยอยู่ร่วมกัน การขยายตัวของเมืองพระนครศรีอยุธยาสู่ชานเมือง ได้นำเอาความทันสมัยของการคมนาคมทางบกและสาธารณูปโภคพื้นฐานเข้าสู่ชุมชน โดยเฉพาะอย่างยิ่งตั้งแต่ทศวรรษ 2530 กระแสการพัฒนาอุตสาหกรรมและการขยายตัวของเมืองพระนครศรีอยุธยาได้ส่งผลให้อาชีพทำนาหมดไป ปัจจุบันชาวบ้านในชุมชนวัดช่องลม จึงหันไปประกอบอาชีพนอกภาคเกษตรกรรม เช่น ลูกจ้างโรงงาน รับจ้างรายวัน ค้าขาย และหัตถกรรมในครัวเรือน อย่างไรก็ตามวิถีชีวิตในชุมชนวัดช่องลม ก็ยังมีด้านที่เป็นสังคมชนบทดั้งเดิมอยู่ด้วย เช่น การปลูกผักเพื่อบริโภคในครัวเรือน การหาอาหารธรรมชาติรอบชุมชน ความสัมพันธ์แบบเพื่อนบ้าน ตลอดจนประเพณีพิธีกรรมภายในกลุ่มบ้าน เป็นต้น ทำให้ชุมชนวัดช่องลมยังคงมีลักษณะผสมผสานระหว่างเมืองกับชนบท ซึ่งเป็นรูปแบบของชุมชนชานเมืองที่กำลังเปลี่ยนแปลงกลายเป็นเมืองเข้มข้นยิ่งขึ้นในอนาคต