ลีลาการเคล้าซออู้ในการละเล่นเพลงขอทาน

บทคัดย่อ

          บทความวิจัยเรื่องนี้เป็นส่วนหนึ่งของการวิจัยเรื่ององค์ความรู้ภูมิปัญญาเพลงขอทาน อ.สวรรค์โลก จ.สุโขทัย ของครูประทีป สุขโสภา (ศิลปินแห่งชาติ สาขาศิลปะการแสดง เพลงพื้นบ้าน พุทธศักราช 2563) รูปแบบการละเล่นเพลงขอทานของครูประทีป สุขโสภา ประกอบด้วย 6 องก์ คือ ร้องบทไหว้ครู ร้องสดุดีในหลวง ร้องทักทาย ร้องดำเนินเรื่อง ร้องเล่านิทาน และร้องลา จากการละเล่นเพลงขอทานนี้ ผู้วิจัยมีวัตถุประสงค์เพื่อนำเสนอหลักการเคล้าซออู้ให้ได้ลีลาที่มีความกลมกลืนกับผู้ขับร้อง โดยใช้ระเบียบวิธีวิจัยเชิงคุณภาพจากการสังเกตอย่างมีส่วนร่วม การสัมภาษณ์ และการค้นคว้าเอกสารทางวิชาการ
          การบรรเลงเคล้าจะเคล้าทำนองเพลงขอทานในการร้องทักทายและการร้องดำเนินเรื่อง มีรูปแบบการเคล้า A/ B/ C และการเคล้าทำนองแอ่วเคล้าซอในการร้องลา มีรูปแบบการเคล้า A/ B /A สำนวนกลอนลีลาในการเคล้าเกิดจากการนำเสียงในกลุ่มเสียงหลัก 5 เสียงมาร้อยเรียงเป็นทำนอง โดยให้ยึดหลักแห่งความกลมกลืนเป็นสำคัญ
          จากการศึกษาพบว่า ประเด็นที่ 1 การเคล้าซออู้ทำนองเพลงขอทาน แบ่งออกเป็น 3 ส่วน 1) ทำนองส่วนหัว เป็นทำนองเอื้อนอย่างทางร้อง และใช้เป็นทำนองขึ้นเพลง 2) ทำนองส่วนด้นสด เป็นทำนองเคล้าอิสระที่ต้องใช้ปฏิภาณไหวพริบ โดยยึดลูกตกเสียงโดสูง (ดํ) ในตำแหน่งคำสุดท้ายของบาท 3) ทำนองส่วนท้าย เป็นทำนองเอื้อนอย่างทางร้อง เมื่อลงจบให้ทอดแนวลงอย่างช้า ๆ และประเด็นที่ 2 การเคล้าซออู้ทำนองแอ่วเคล้าซอ แบ่งออกเป็น 3 ส่วน 1) ทำนองส่วนหัว เป็นทำนองเอื้อนอย่างทางร้อง และใช้เป็นทำนองขึ้นเพลง 2) ทำนองส่วนด้นสด เป็นทำนองเคล้าอิสระที่ต้องใช้ปฏิภาณไหวพริบเช่นกัน โดยยึดลูกตกเสียงมี (ม) ในตำแหน่งคำสุดท้ายของวรรคหน้า และเสียงโดสูง (ดํ) ในคำสุดท้ายของวรรคหลัง 3) ทำนองส่วนท้าย เป็นทำนองเดียวกับส่วนหัว เมื่อลงจบให้ทอดแนวลงอย่างช้า ๆ จากทั้ง 2 ประเด็น ผู้เคล้าต้องบรรเลงให้ตรงตามบริบท และรักษาเสียงของลูกตกตามคำร้องเพื่อนำไปสู่การเคล้าที่มีความกลมกลืน