การศึกษาภาพจิตรกรรมฝาผนังในเขตพื้นที่จังหวัดจันทบุรี ของประเทศไทย

ผู้แต่ง

  • หทัยกนก กวีกิจสุภัค คณะศิลปกรรมศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย
  • จีราวรรณ แสงเพ็ชร คณะศิลปกรรมศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย

คำสำคัญ:

จิตรกรรมฝาผนัง, จันทบุรีและตราด, ช่างพื้นบ้าน, อัตลักษณ์ในงานจิตรกรรม

บทคัดย่อ

          การศึกษาภาพจิตรกรรมฝาผนังในเขตพื้นที่จังหวัดจันทบุรี เป็นการวิจัยเชิงสำรวจและศึกษา เพื่อค้นหารูปแบบของจิตรกรรมฝาผนังในท้องถิ่นนี้ นอกจากนี้ ยังได้ศึกษาเปรียบเทียบกับภาพจิตรกรรมฝาผนังในเขตพื้นที่จังหวัดตราด ผลการศึกษาพบว่า จิตรกรรมฝาผนังมีเนื้อหาการเขียนภาพแตกต่างกันไป  ส่วนใหญ่เขียนเรื่องพุทธประวัติและทศชาติชาดก สามารถแบ่งรูปแบบและลักษณะสำคัญได้ 2 รูปแบบ คือ 1) รูปแบบช่างหลวงที่พบในแหล่งศึกษาซึ่งตั้งอยู่ในเขตเมือง และ 2) รูปแบบช่างท้องถิ่นที่พบในแหล่งศึกษาซึ่งตั้งอยู่นอกเขตเมือง โดยรูปแบบจิตรกรรมฝาผนังแบบช่างหลวง มีวิธีการเขียนสืบทอดตามแบบแผนดั้งเดิมที่สืบทอดกันมา แสดงให้เห็นถึงวิวัฒนาการของรูปแบบในเขตเมือง กล่าวคือ เป็นจิตรกรรมฝาผนังที่มีลักษณะคล้ายกับแบบยุคทองสมัยรัตนโกสินทร์ซึ่งเป็นหลักฐานที่มีคุณค่า ในขณะที่รูปแบบจิตรกรรมฝาผนังแบบช่างท้องถิ่น จะมีลักษณะเฉพาะของตัวเองที่สะท้อนเรื่องราวในชุมชน สังคม ประวัติศาสตร์ และวิถีชีวิตได้อย่างน่าสนใจ จนเกิดเป็นอัตลักษณ์ในงานจิตรกรรม โดยมีภูมิหลังของจังหวัดจันทบุรีเป็นเค้าโครง

เอกสารอ้างอิง

กรมการศาสนา. ประวัติวัดทั่วราชอาณาจักร. เล่ม 20. กรุงเทพฯ : กรมการศาสนา, 2544.

กรมศิลปากร. จิตรกรรมกรุงรัตนโกสินทร์. กรุงเทพฯ : กรมศิลปากร, 2525.

กรมศิลปากร. จิตรกรรมฝาผนังในประเทศไทย. ชุดที่ 002 เล่มที่ 2 วัดบุปผาราม. กรุงเทพฯ : อัมรินทร์พริ้นติ้งกรุ๊ฟ จำกัด, 2535.

กรมศิลปากร. จิตรกรรมไทยประเพณี เล่มที่ 1. กรุงเทพฯ : ชุมชนสหกรณ์การเกษตรแห่งประเทศไทยจำกัด, 2533.

กรมศิลปากร. พระพุทธประวัติ. กรุงเทพฯ : กรมการศาสนา, 2522.

กรมศิลปากร. โครงการอนุรักษ์จิตรกรรมฝาผนังเร่งด่วน (วัดไผ่ล้อม). กรุงเทพฯ : ฝ่ายอนุรักษ์จิตรกรรมฝาผนังและประติมากรรมติดที่ กองโบราณคดี, 2533.

คณะกรรมการวัดไผ่ล้อมจันทบุรี. ที่ระลึกพิธีสวมพระเกศพระพุทธไสยาสน์ ประจำภาคตะวันออก วัดไผ่ล้อม อำเภอเมือง จังหวัดจันทบุรี. จันทบุรี : ม.ป.ท., 2530.

จุลทรรศน์ พยาฆรานนท์. “ลักษณะไทย.” ใน เอกสารการสอนชุดวิชาไทยศึกษา: อารยธรรม หน่วยที่ 9, 91-329. นนทบุรี : มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช, 2527.

ตรี อมาตยกุล. ประวัติเมืองจันทบุรี. พระนคร : มหามงกุฎราชวิทยาลัย, 2500.

น. ณ ปากน้ำ. สยามศิลปะ จิตรกรรม และสถูปเจดีย์. กรุงเทพฯ : ด่านสุทธาการพิมพ์, 2538.

น. ณ ปากน้ำ. จิตรกรรมแบบสากลสกุลช่างขรัวอินโข่ง. กรุงเทพฯ : อักษรสัมพันธ์, 2522.

บรัดเลย์,ดี.บี. ประชุมพงศาวดาร เล่มที่ 18 ภาคที่ 31 จดหมายเหตุเรื่องมิชชันนารีหรืออเมริกันเข้ามาประเทศสยาม. แปลโดยป่วน อินทุวงศ์. พระนคร : องค์การค้าของคุรุสภา, 2508.

บุรุษประชาภิรมย์,หลวง. “นิราศจันทบุรี-กรุงเทพ.” ใน ชุมนุมเรื่องจันทบุรี อนุสรณ์ในงานพระราชทานเพลิงศพ นางวรรณ จันทวิมล ณ สุสานหลวงวัดเทพศิรินทราวาส วันที่ 29 พฤศจิกายน พ.ศ. 2514, 42-58. กรุงเทพฯ : โรงพิมพ์คุรุสภาลาดพร้าว, 2514.

ประทีป ชุมพล. “ตำนานโบราณคดีและประวัติศาสตร์เมืองจันทบุรี.” ใน รวมบทความวิชาการ 72 พรรษา ท่านอาจารย์ ศาสตราจารย์หม่อมเจ้าสุภัทรดิศ ดิสกุล, 89-102. กรุงเทพมหานคร : บริษัทพิฆเณศพริ้นท์ติ้งเซ็นเตอร์จำกัด, 2538.

ผาสุข อินทราวุธ. ประวัติศาสตร์อินเดียโบราณ. นครปฐม : ภาควิชาโบราณคดี คณะโบราณคดี มหาวิทยาลัย ศิลปากร, 2522.

พระครูโสภณพัฒนาการ. “วัดโดยทั่วไปในจังหวัดจันทบุรี.” สัมภาษณ์โดย หทัยกนก กวีกิจสุภัค. 18 เมษายน 2561.

มารุต อัมรานนท์. รายงานผลการวิจัยเรื่อง การศึกษาวิจัยศิลปะและโบราณคดีท้องถิ่นภาคตะวันออก (จิตรกรรมฝาผนัง). ชลบุรี : มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ บางแสน, ม.ป.ป..

ราชบัณฑิตยสถาน. พจนานุกรมศัพท์ศิลปะอังกฤษ-ไทย. กรุงเทพมหานคร : คุรุสภา ลาดพร้าว, 2541.

วรรณพร แกล้วกล้า. ศึกษารูปแบบศิลปกรรมวัดไผ่ล้อม อำเภอเมือง จันทบุรี. กรุงเทพฯ : มหาวิทยาลัยศิลปากร, 2536.

วิไลรัตน์ ยังรอต และธวัชชัย องค์วุฒิเวทย์. ถอดรหัส ภาพผนัง พระจอมเกล้า – ขรัวอินโข่ง. นนทบุรี : มิวเซียมเพรส, 2559.

สน สีมาตรัง. จิตรกรรมฝาผนังสกุลช่างรัตนโกสินทร์. กรุงเทพฯ : อมรินทร์การพิมพ์, 2522.

สมชาติ มณีโชติ. จิตรกรรมไทย. กรุงเทพฯ : โอเดียนสโตร์, 2529.

สันติ เล็กสุขุม. ศิลปะอยุธยา : งานช่างหลวงแห่งแผ่นดิน. กรุงเทพฯ : เมืองโบราณ, 2542.

สำนักงานโบราณคดีและพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติที่ 4 ปราจีนบุรี. โบราณสถานและสภาพ : วัดตะปอนน้อย. ปราจีนบุรี : ม.ป.ท., 2540.

สุชาติ เถาทอง, ปรีชา เถาทอง, นพดล ใจเจริญ และอรนงค์ เถาทอง. พหุลักษณ์ของจิตรกรรมฝาผนังริมฝั่งทะเลภาคตะวันออกของไทย. ชลบุรี : มหาวิทยาลัยบูรพา, 2545

สุภัทรดิศ ดิศกุล. ศาสตราจารย์หม่อมเจ้า, ศิลปะขอม. กรุงเทพฯ : องค์การค้าของคุรุสภา, 2539.

อนุวิทย์ เจริญศุภกุล. “ข้อมูลศิลปกรรมที่จันทบุรี.” วารสารศิลปากร ปีที่ 29, ฉบับที่ 2 (พฤษภาคม 2528): 75.

อำนาจ เย็นสบาย. ประวัติศาสตร์ศิลปกรรมร่วมสมัยของรัตนโกสินทร์. กรุงเทพฯ : อักษรไทย, 2524.

ฮกหยู เวชชาชีวะ. พระราชนิพนธ์เสด็จประพาสเมืองจันทบุรี. พิมพ์แจกในการทอดกฐิน ณ วัดจันทนารามและวัดไผ่ล้อมจันทบุรี เดือนพฤศจิกายน พุทธศักราช 2482. ม.ป.ท. : กรมศิลปากร, 2482.

ดาวน์โหลด

เผยแพร่แล้ว

2021-12-28

ฉบับ

ประเภทบทความ

บทความวิจัย | Research Article