ปัจจัยที่เอื้อและเป็นอุปสรรคต่อกระบวนการสร้างความร่วมมือ เพื่อการจัดการป่าทุ่งบางนกออก เขตลุ่มน้ำทะเลสาบสงขลาตอนล่าง

บทคัดย่อ

บทความนี้ต้องการสะท้อนปัจจัยที่เอื้อและเป็นอุปสรรคต่อกระบวนการสร้างความร่วมมือระหว่างผู้มีส่วนได้ส่วนเสียในการหารูปแบบการจัดการป่าร่วมกันในพื้นที่ป่าเสม็ดทุ่งบางนกออก ซึ่งเป็นกระบวนการที่ใช้แนวทางการศึกษาของแบบจำลองเหมือนเพื่อนคู่คิด โดยมีผู้มีส่วนได้ส่วนเสียทั้งจากชุมชน รัฐ และหน่วยงานภายนอก เช่น หน่วยงานของกรมป่าไม้ (ด้านไฟป่า การจัดการป่าชุมชน) องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น โรงเรียน และมหาวิทยาลัย เป็นผู้ให้ข้อมูลและผู้เข้าร่วมกระบวนการประมาณ 200 คน มีการทำงาน 3 กระบวนการหลัก คือ 1) การศึกษาชุมชน ป่าเสม็ด และความสัมพันธ์ระหว่างชุมชนและป่า โดยใช้ทั้งวิธีการวิจัยเชิงคุณภาพ เชิงปริมาณ และการสำรวจ 2) การปฏิบัติการร่วมคิดและตัดสินใจ เพื่อหารูปแบบการจัดการที่ทุกฝ่ายยอมรับ โดยใช้เครื่องมือเกมบทบาทสมมติ 2 รอบ และการประชุมปฏิบัติการ 3 ครั้ง และ 3) การปฏิบัติการนำข้อเสนอไปปฏิบัติอย่างเป็นรูปธรรมและยกระดับสู่นโยบายท้องถิ่นซึ่งใช้การปฏิบัติการ 8 ครั้ง และนำข้อมูลจากกระบวนการต่าง ๆ มาวิเคราะห์ปัจจัยที่เอื้อและเป็นอุปสรรคต่อกระบวนการ ผลการศึกษาพบว่าปัจจัยที่เอื้อต่อกระบวนการมีหลากหลาย กล่าวคือ ด้านบุคคล กระบวนการและเครื่องมือ และกลยุทธ์การทำงานต่าง ๆ  เช่น เกมบทบาทสมมติ ซึ่งเป็นเครื่องมือที่เอื้อต่อการแลกเปลี่ยนเรียนรู้ระหว่างผู้มีส่วนได้ส่วนเสีย การทำงานแบบ win-win การเปลี่ยนข้อเสนอสู่การปฏิบัติจริงอย่างเป็นรูปธรรมที่เอื้อต่อการสร้างความไว้วางใจระหว่างผู้วิจัยกับผู้มีส่วนได้ส่วนเสียและชาวบ้าน นอกจากนี้ความไว้วางใจซึ่งกันและกันระหว่างผู้มีส่วนได้ส่วนเสียเป็นปัจจัยอีกประการที่สำคัญอย่างยิ่งต่อการกระบวนการ ส่วนปัจจัยที่เป็นอุปสรรคมีทั้งที่เกี่ยวข้องกับปัจเจกบุคคล เครื่องมือและนโยบายหรือกฎหมายที่เกี่ยวข้องกับป่าไม้