กระบวนการเข้าถึงอภิญญาตามหลักพระพุทธศาสนาเถรวาท

บทคัดย่อ

บทความวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์ 1) เพื่อศึกษาอภิญญาที่ปรากฏในพระไตรปิฎกและอรรถกถา 2) เพื่อศึกษาหลักธรรมที่เกี่ยวข้องกับอภิญญาที่ปรากฏในพระไตรปิฎกและอรรถกถา และ 3) เพื่อนำเสนอกระบวนการเข้าถึงอภิญญาตามหลักพระพุทธศาสนาเถรวาท รูปแบบการวิจัยเชิงเอกสารและเขียนบรรยายเชิงพรรณนา ผลการวิจัยพบว่า 1) อภิญญาเป็นปัญญาที่ประกอบในรูปปัญจมฌาน โดยการเจริญสมถกรรมฐานด้วยการฝึกกสิณ 10 อย่างใดอย่างหนึ่ง สามารถเข้าถึงอภิญญาได้ 5 ประเภท คือ อิทธิวิธิอภิญญา ทิพพโสตอภิญญา ปรจิตตวิชานนอภิญญา  ปุพเพนิวาสานุสสติอภิญญา และ ทิพพจักขุอภิญญา สำหรับอาสวักขยอภิญญาเข้าถึงได้ด้วยการเจริญวิปัสสนากรรมฐาน 2) หลักธรรมที่เกื้อหนุนต่อการเข้าถึงอภิญญาคือ ไตรสิกขา บุพพกิจ  โพธิปักขิยธรรม และจริตที่เหมาะสม ส่วนหลักธรรมที่เป็นปรปักษ์หรือขัดขวางต่อการเข้าถึงอภิญญา คือ นิวรณ์ 5 และ นิมิต 3) กระบวนการเข้าถึงอภิญญาตามหลักพระพุทธศาสนาเถรวาทเป็นการเจริญสมถกรรมฐาน ตามลำดับฌานประกอบด้วย 3 กระบวน คือ 1) การฝึกจิตเข้าฌานสมาบัติ 8  ตามลำดับเริ่มจากปฐมฌานจนถึงเนวสัญญานาสัญญายตนะ 2) การฝึกจิตเข้าฌานโดยนัย 14 ประการ เป็นการเข้าฌานตามลำดับกสิณเริ่มจากกสิณานุโลมจนถึงอารัมมณววัตถาน และ 3) การอธิษฐานอภิญญา เริ่มตั้งแต่ ปาทกฌานวิถีวิถีจิต อธิฏฐานวิถี ปาทกฌานวิถี และ อภิญญาวิถี ข้อค้นพบจากการวิจัย คือ P6P₃O₆ Model ซึ่งนำประโยชน์ในการจัดทำแนวทางอบรมสมถกรรมฐานตามหลักพระพุทธศาสนาเถรวาท