รูปแบบการประยุกต์ใช้เภสัชในเภสัชชขันธกะสู่แพทย์แผนไทย

บทคัดย่อ

บทความนี้มีวัตถุประสงค์ 3 ประการ คือ 1) เพื่อศึกษาเภสัชในเภสัชชขันธกะ 2) เพื่อศึกษาเภสัชในทางการแพทย์แผนไทย และ 3) เพื่อนำเสนอรูปแบบการประยุกต์ใช้เภสัชในเภสัชชขันธกะสู่แพทย์แผนไทย เป็นการวิจัยเชิงคุณภาพเน้นวิจัยเอกสาร วิเคราะห์และสัมภาษณ์บุคคลจำนวน 15 รูป/คน ตรวจสอบโดยผู้เชี่ยวชาญ รายงานเชิงพรรณนา ผลการวิจัย พบว่า 1) พระพุทธศาสนากับแพทย์แผนไทยมีความเชื่อมโยงกันอย่างลึกซึ้งในเรื่องเภสัช หรือยาที่ใช้รักษาโรค โดยเฉพาะในแนวคิดเรื่องการรักษาโรคทางกายและทางใจ พระพุทธเจ้าทรงให้ความสำคัญกับสุขภาพของพระภิกษุสงฆ์ ทรงกล่าวถึงเภสัช 5 ชนิด คือ เนยใส เนยข้น น้ำมัน น้ำผึ้ง และน้ำอ้อย ใช้เป็นทั้งยาและอาหารเพื่อรักษาโรคและป้องกันโรคต่างๆ นอกจากนี้ พระองค์ยังทรงเน้นถึงความสำคัญของจิตใจ โดยเชื่อว่าโรคบางชนิดเกิดจากความทุกข์ทางใจ ดังนั้นการรักษาจึงต้องทำทั้งทางกายและทางใจ 2) แพทย์แผนไทยนำแนวคิดเรื่องการรักษาโรคจากพระพุทธศาสนามาประยุกต์ใช้ โดยเชื่อว่าโรคเกิดจากความไม่สมดุลของธาตุทั้ง 4 ในร่างกาย ที่เกี่ยวกับอารมณ์ของคนเรา เช่น โลภ โกรธ หลง และได้พัฒนายาสมุนไพรจากพืช สัตว์ และแร่ธาตุ เพื่อนำมาใช้รักษาโรคต่างๆ เภสัชทั้ง 5 ชนิดสามารถนำมาประยุกต์ใช้ในแพทย์แผนไทยได้ เช่น เนยใสและเนยข้น  ใช้เป็นส่วนผสมยาทานเพื่อบำรุงร่างกาย น้ำมัน ใช้การนวดผ่อนคลายกล้ามเนื้อ บรรเทาอาการปวด น้ำผึ้งและน้ำอ้อย ใช้ผสมกับสมุนไพรเพิ่มรสชาติคุณค่าทางอาหาร และทานบำรุงกำลัง และ 3) รูปแบบการประยุกต์ใช้ มี 4 รูปแบบ (1) การรักษาโรค (2) การป้องกันโรค (3) การส่งเสริมสุขภาพร่างกาย และ (4) การดูแลร่างกายให้แข็งแรง ได้รูปแบบเป็น CPSH