ศึกษาแนวทางจัดการอารมณ์ในการปฏิบัติวิปัสสนาภาวนา

บทคัดย่อ

บทความนี้มีวัตถุประสงค์ 2 ประการ คือ 1) เพื่อศึกษาอารมณ์ 6 ในคัมภีร์พุทธศาสนาเถรวาท 2) เพื่อศึกษาแนวทางจัดการอารมณ์ 6 ในวิปัสสนาภาวนา การวิจัยครั้งนี้ เป็นการวิจัยเชิงเอกสาร นำมาเรียบเรียง นำเสนอบรรยายเชิงพรรณนา จากการวิจัยพบว่า อารมณ์ เป็นสิ่งที่จิตเข้าไปถือเอา หน่วงเหนี่ยวจิตไว้มีอิทธิพลต่อจิต อารมณ์มีอยู่ 6 ประเภท ได้แก่ 1) รูปารมณ์ 2) สัททารมณ์ 3) คันธารมณ์ 4) รสารมณ์ 5) โผฎฐัพพารมณ์ 6) ธรรมารมณ์ อายตนะภายนอกที่เชื่อมต่อกับอายตนะภายใน ทําให้เกิดกระบวนการรับรู้ แล้วเกิดเป็นเวทนา สุขทุกข์ เฉย จิตที่ไม่รู้หลงเพลิดเพลินไปในอารมณ์อันเป็นสิ่งที่น่าปรารถนา น่ารักใคร่ น่าพอใจ มีลักษณะน่ารักเป็นที่เข้าไปตั้งอาศัยอยู่แห่งความใคร่ มีอยู่ในอารมณ์ทั้ง 6 นี้เองเป็นเหตุแห่งทุกข์ การจัดการอารมณ์ 6 ในวิปัสสนาภาวนา โดยมีสติสัมปชัญญะกำหนดตามรู้ ในขณะอารมณ์ที่มากระทบ ตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ เมื่อมีสติสัมปชัญญะมากพอ ก็ย่อมรู้ชัดในอารมณ์ โดยความเป็นไตรลักษณ์ มีอาการเปลี่ยนแปลง ทนอยู่สภาพเดิมไม่ได้ เป็นสิ่งที่ไม่มีตัวตนบังคับบัญชาตามใจปรารถนาไม่ได้เมื่อเห็นชัดอย่างนี้จิตย่อมเกิดความเบื่อหน่ายคลายกำหนัด คลายความยึดมั่นถือมั่น การกําหนดตามรู้ก็เพื่อไม่ให้เข้าใจผิดในอารมณ์ ว่าเป็นสัตว์ บุคคล ตัวตน เรา เขา เพราะฉะนั้นการปฏิบัติต่ออารมณ์อย่างถูกวิธีก็ย่อมนำสุขมาให้ แต่ถ้าปฏิบัติต่ออารมณ์อย่างผิดวิธีก็ย่อมก่อทุกข์ตามมาเช่นกัน