คนอื่น คนแปลกหน้า เมตตาธรรม : การเปลี่ยนแปลงทางศีลธรรมในปัจเจกบุคคล ตีความจาก “สุวรรณสามชาดก”

บทคัดย่อ

บทความวิจัยนี้นำเสนอการตีความแนวคิดเรื่องเมตตาธรรมในพุทธศาสนา 2 ประเด็น ได้แก่ (1) อารมณ์ทางศีลธรรม (เมตตาธรรม) ประกอบด้วยอะไรบ้าง (2) เราจะพัฒนาอารมณ์ทางศีลธรรม (เมตตาธรรม) ที่มีต่อผู้อื่นอย่างไร ซึ่งประเด็นนี้จะเกี่ยวข้องกับวิธีการที่จะพัฒนาเมตตาธรรมให้เกิดขึ้นในชีวิตทางสังคมโดยเฉพาะเมื่อเผชิญหน้ากับคน

อื่น คนแปลกหน้า ที่มีความแตกต่างและขัดแย้งทางวัฒนธรรม ประเด็นแรก ผู้วิจัยจะ  วิเคราะห์องค์ประกอบของเมตตาธรรมโดยอาศัยแนวคำสอนของพุทธศาสนาและแนวคิดของมาร์ทา นุสบอม (2001) ประการที่สอง พิจารณาความเปลี่ยนแปลงทางศีลธรรมที่เกิดขึ้นในปัจเจกบุคคล จากเรื่องเล่าใน “สุวรรณสามชาดก” โดยใช้แนวคิดนักปรัชญาตะวันตกสมัยใหม่และนักปรัชญาจีนมาประกอบการตีความ การศึกษาพบว่าเมตตาธรรม ที่เกิดขึ้นในปัจเจกบุคคลนั้นประกอบด้วยมิติที่เป็นอารมณ์ความรู้สึกและมิติที่เป็นปัญญาหรือเหตุผล การวิเคราะห์สุวรรณสามชาดกด้วยแนวคิดทางปรัชญาพบว่า เมตตาธรรมสามารถสร้างความเปลี่ยนแปลงทางศีลธรรมในปัจเจกบุคคลได้ถ้าเขามีแรงบันดาลใจทางศีลธรรม สามารถรับรู้และเข้าใจคุณค่าความหมายของการมีคุณธรรมว่ามีความสำคัญต่อการมีชีวิตและสังคมที่ดี ส่วนการพัฒนาเมตตาธรรมในปัจเจกบุคคลนั้นมีขั้นตอนดังนี้ (1) เคารพยอมรับความเป็นอื่นตามที่เขาเป็นโดยแท้จริง (2) ทำความเข้าใจชีวิตและความทุกข์ของผู้อื่นโดยอาศัยการสนทนาแลกเปลี่ยนความทรงจำหรือประสบการณ์สุขและทุกข์ด้วยภาษาแห่งความโอบอ้อมอารี และ (3) ประเมินค่าความปรารถนาของผู้อื่นอย่างเข้มลึกโดยอิงกับกรอบคิดเรื่องความเป็นธรรมและความเจริญงอกงามในชีวิต ผู้วิจัยคิดว่ากระบวนการดังกล่าวนี้สามารถนำไปปรับใช้การพัฒนาการอยู่ร่วมกันสังคมพหุวัฒนธรรมได้