รูปสัณฐานและคติการสร้างของพระพุทธรูปทรงเครื่องก่อนพุทธศตวรรษที่ 19

บทคัดย่อ

พระพุทธรูปนอกจากจะเป็นวัตถุแทนองค์พระพุทธเจ้าแล้ว ยังเป็นเครื่องมือศึกษาถึงยุคสมัยทางศิลปะของอาณาจักรต่าง ๆ บทความนี้จึงนําเสนอ ให้เห็นถึงความสัมพันธ์ ความเป็นอิทธิพลแก่กัน และการลื่นไหลทางรูปสัณฐาน และคติการสร้างของพระพุทธรูปทรงเครื่องก่อนพุทธศตวรรษที 19 ของประเทศอินเดีย ประเทศพม่า ประเทศกัมพูชา และประเทศไทย ผลการศึกษาพบว่า 1) ศิลปะอินเดียแบบปาละถือเป็นต้นแบบพระพุทธรูปทรงเครื่องที่มีอิทธิพลอย่างมากกับศิลปะพุกาม (พม่า) และศิลปะบายน (กัมพูชา) ทังสามศิลปะนี่ส่งผลต่อ ศิลปะหริภูญชัย ศิลปะศรีวิชัย ศิลปะล้านนา และศิลปะลพบุรีในประเทศไทย สาเหตุจากความเชื่อร่วมกัน การค้าขาย การเผยแผ่ศาสนา หรือแม้แต่สงครามก็ส่งผลให้การสร้างพระพุทธรูปทรงเครื่องแพร่หลายไปในหลากหลายพื้นที ทังนี้ รูปสัณฐานของพระพุทธรูปทรงเครื่องที่แตกต่างกันเกิดจากการตีความ การผสมผสานศิลปะดังเดิมของตนเองเข้าไปกับลักษณะที่รับมา และการนํามาปรับเปลี่ยนให้เหมาะสมกับบริบทศิลปะของสังคมนัน 2) คติการสร้างของพระพุทธรูปทรงเครื่อง ในศิลปะแบบปาละ (อินเดีย) ประกอบด้วย คติเรื่องพระพุทธเจ้าทรงอยู่ในสภาวะ สูงสุดเหนือสรรพสิงและคติเรืองตรีกาย คติพระพุทธเจ้าทรงเป็นจักรวาทิน และ คติเรื่องพระอาทิพุทธ ศิลปะแบบพุกาม (พม่า) ประกอบด้วยคติพระพุทธเจ้าทรงเป็นจักรวาทิน คติเรืองพระชมพูบดี และคติเรืองพระศรีอาริยเมตไตรย ส่วนศิลปะ แบบขอม (กัมพูชา) จะมีคติเรืองพระพุทธเจ้าทรงอยู่ในสภาวะสูงสุดเหนือสรรพสิ่ง และคติเรืองตรีกาย คติพระพุทธเจ้าทรงเป็นจักรวาทินหรือเทวราชา คติเรื่อง พระอาทิพุทธ คติเรือง “พระรัตนตรัยมหายาน” และคติพระไภษัชยคุรุไวฑูรยประภา