วิเคราะห์เหตุผลหลักพิจารณาความเชื่อในกาลามสูตร

บทคัดย่อ

อย่าปลงใจเชื่อ 10 ประการ พระพุทธเจ้าตรัสแก่ชาวกาลามะ พร้อมแสดงเหตุผลหลักพิจารณาความเชื่อ บทความนี้ต้องการศึกษาหาแก่นแท้ในหลักพิจารณาความเชื่อ 10 ประการ ที่พระพุทธเจ้าทรงตรัส ในข้อชวนศึกษาถึงแก่นแท้ในหลักพิจารณาความเชื่อนี้ จากการศึกษาการวิเคราะห์เหตุผล ในพระสุตตันตปิฎก อังคุตตรนิกาย ติกนิบาต หมวดพระสูตร มหวรรค หมวดว่าด้วยเรื่องใหญ่ หัวข้อธรรม “เกสปุตติสูตร ว่าด้วยกาลามะ ชาวเกสปุตตนิคม” ว่าด้วยหลักความเชื่อที่สำคัญ 10 ประการ จากการศึกษาพบว่า แก่นแท้ในหลักความเชื่อที่พระพุทธเจ้าทรงตรัสเน้นเรื่อง (1) หลักพิจารณาว่า ธรรมใดเป็นกุศลหรือเป็นอกุศล มีโทษหรือไม่มีโทษ เป็นสิ่งที่ควรติเตียนหรือควรสรรเสริญ เกื้อเพื่อก่อให้เกิดทุกข์หรือเกื้อให้เกิดสุขหรือไม่ สาเหตุนำไปสู่ผลของทุกข์ คือ โลภะ โทสะ โมหะ อภิชฌา ทิฎฐิ และมิจฉาทิฎฐิ สาเหตุนำไปสู่ผลของสุข คือ อโลภะ อโทสะ อโมหะ ความไม่มีอภิชฌา ความไม่เบียดเบียน ความมีพรหมวิหาร 4 และความยิ่งใหญ่ซึ่งดำเนินไปด้วยความมีฉันทะ วิริยะ จิตตะ อีกทั้งปัญญาอย่างใหญ่ บาลีเรียกว่า มหัคคตะ (2) หลักเหตุผลที่พระพุทธเจ้าอธิบายธรรมแก่ชาวกาลามะ เพื่อความเจริญแห่งปัญญาให้เป็นผู้ฟังที่บังเกิดมีปัญญามากด้วยหลักอย่าเชื่อ คือการยึดหลักธรรม สัปปุริสสังเสวะ สัทธัมมัสสวนะ โยนิโสมนสิการ ซึ่งเป็นข้อสำคัญในการพิจารณาโดยแยบคายจากการใช้ความคิดถูกวิธี มองสิ่งทั้งหลายด้วยความคิดพิจารณาสืบค้นถึงต้นเค้า สาวหาเหตุผลจนตลอดสายด้วยการแยกแยะออกวิเคราะห์ดูด้วยปัญญาที่คิดเป็นระเบียบและโดยอุบายวิธี ให้เห็นสิ่งนั้นๆ หรือปัญหานั้นๆ ตามสภาวะและตามความสัมพันธ์แห่งปัจจัยยึดหลักธัมมานุธัมมปฏิปัตติ คือ ธรรมที่ถึงเฉพาะลักษณะของธรรมซึ่งนำไปสู่การรู้แจ้งโลกุตตรธรรม หรือถึงการดับกิเลส (3) หลักการพิจารณาในการเลือกเฟ้นธรรมยึดหลักพิจารณาในวิธีคิดแบบโยนิโสมนสิการเป็นภาคปฏิบัติในหลักข้ออย่าเชื่อทั้ง 10 ประการ

ในบทความนี้ได้ยกตัวอย่างพระสูตรในพระไตรปิฎกมาแสดงในการวิเคราะห์ข้ออย่าเชื่อ ทั้ง 10 ประการเพื่อเห็นถึงสติที่เป็นความระลึกได้ นึกได้ ความไม่เผลอ การคุมใจได้ คุมจิตได้กับสิ่งที่เกี่ยวข้องในการกระทำทั้งทางกาย ทางวาจาและทางใจได้เป็นอย่างดียิ่ง และเพื่อให้เกิดความไม่ประมาทในการใช้ปัญญาซึ่งหากเชื่อโดยไม่พิจารณาอย่างแยบคายก็นำไปสู่ผลของทางแห่งบาปอย่างหยั่งลึกได้