สถานะและบทบาทของนางระบำในราชสำนักกรุงศรีอยุธยา

บทคัดย่อ

บทความนี้มีวัตถุประสงค์ เพื่อศึกษาสถานะและบทบาทของนางระบำในราชสำนักกรุงศรีอยุธยา ด้วยการศึกษาค้นคว้าจากเอกสารทางประวัติศาสตร์ เช่น กฎหมาย คำให้การ และจดหมายเหตุ ตลอดจน วรรณกรรมประเภทบันเทิงคดี ทั้งที่เป็นวรรณกรรมสมัยกรุงศรีอยุธยา วรรณกรรมร่วมสมัย และที่อยู่ ในยุคสมัยใกล้เคียงกัน โดยผลจากการศึกษาพบว่า นางระบำ คือ ตำแหน่งหนึ่งในราชสำนัก ซึ่งสันนิษฐานว่าการพิจารณาคัดเลือกกลุ่มคนที่ทำหน้าที่ดังกล่าว เป็นการคัดเลือกสตรีที่มาจากกลุ่มผู้มีบทบาททางการเมืองและเศรษฐกิจ โดยอาจมีนัยในการสร้างความมั่งคงทางการเมือง และการประกอบสร้างความเป็นสมมติเทวดาให้มีภาพพจน์ที่ชัดเจนยิ่งขึ้น ซึ่งนางระบำเหล่านี้นอกจากจะมีหน้าที่ในการฟ้อนรำตามเวลาที่กำหนดในพระราชกิจแล้ว นางระบำเหล่านี้ ยังมีหน้าที่ในการฟ้อนรำในพระราชพิธีต่าง ๆ ของราชสำนัก โดยในบางโอกาส ยังกำหนดให้ทำการแสดงคู่กับการแสดงชนิดอื่น เช่น แสดงคู่กับหนัง เรียกว่า “หนังระบำ” ในพระราชพิธีจองเปรียง เป็นต้น นอกจากนี้นางระบำยังมีหน้าที่ ซึ่งเป็นหน้าที่เฉพาะกิจ เช่น การฟ้อนรำในงานออกพระเมรุ หรือการฟ้อนรำงานสมโภชสิ่งศักดิ์สิทธิ์ โดยในสมัยปลายกรุงศรีอยุธยา นางระบำ ยังอาจมีหน้าที่ในการฝึกหัดและออกแสดงละคร ตามร่องรอยที่พบในเอกสารฉบับต่าง ๆ และการเกิดขึ้นของบทละครเรื่องอิเหนาเล็ก และอิเหนาใหญ่ จึงอาจกล่าวได้ว่า นอกจากหน้าที่ในการสร้างความบันเทิง นางระบำยังเป็นส่วนหนึ่ง ในการขับเคลื่อนพิธีกรรมและนโยบายทางการปกครองของชนชั้นนำไทยในยุคสมัยหนึ่ง