มโนทัศน์การประยุกต์ใช้สมาธิเพื่อบรรเทาปัญหาสังคมได้อย่างเป็นรูปธรรม

บทคัดย่อ

ขอขอบคุณ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ ภายใต้โครงการส่งเสริมการสร้างผลงานทางวิชาการ (Kasetsart University's Academic Development Promotion Project (KU-ADPP-66))

บทความวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อ 1) ศึกษาแนวคิดการฝึกสมาธิในพระพุทธศาสนากับการลดระดับกิเลสของมนุษย์ 2) ศึกษาปัญหาสังคมและแนวทางแก้ไข 3) วิเคราะห์ความสัมพันธ์และสังเคราะห์มโนทัศน์ระหว่างการฝึกสมาธิกับการบรรเทาปัญหาสังคมเพื่อประยุกต์ใช้อย่างเป็นรูปธรรม ซึ่งเป็นงานวิจัยเชิงเอกสาร ผลการวิจัยพบว่า 1) สมาธิมี 2 ลักษณะ คือ สมถะและวิปัสสนา พระพุทธองค์ตรัสว่า กิเลส หรือ อกุศลมูล 3 (โลภะ โทสะ โมหะ) คือ รากเหง้าที่แท้จริงของปัญหาทั้งมวล ทำให้มนุษย์เป็นทุกข์เบียดเบียนผู้อื่น โดยเฉพาะ โมหะ ซึ่งเครื่องมือที่ใช้กำจัดได้โดยตรง คือ สมาธิ เนื่องจากสภาวะจิตตั้งแต่ระดับอุปจารสมาธิ (ขั้นสมถะ) นั้นเกิดองค์ฌาน 5 กำจัดนิวรณ์ 5 เกิดความสุขสงบ จิตบริสุทธิ์ หยุดนิ่ง มั่นคง เข้าสู่วิปัสสนาขจัดสังโยชน์ 10 หมดกิเลสในที่สุด ดังนั้นเมื่อสมาธิกำจัดกิเลสในใจมนุษย์ได้ ปัญหาสังคมซึ่งมีสาเหตุมาจากมนุษย์ที่มีกิเลสจึงบรรเทาลงได้ 2) ปัญหาสังคม คือ ความเสียระเบียบของสังคมกระทั่งคนหมู่ใหญ่รับรู้และหาทางแก้ไขร่วมกัน แบ่งเป็นหลายประเภทและมีแนวทางการแก้ปัญหาตามลักษณะของปัญหาที่เกิดขึ้น ซึ่งเป็นการแก้ไขปัญหาที่ปลายเหตุหรือจากมิติภายนอกเท่านั้น ยังขาดการวิเคราะห์เหตุปัจจัยที่มาจากภายในจิตใจมนุษย์ด้วยองค์ความรู้ในพระพุทธศาสนา และ 3) การฝึกสมาธิสัมพันธ์กับการบรรเทาปัญหาสังคมโดยตรง เนื่องจากอกุศลมูล 3 เป็นรากเหง้าของทุกปัญหาสังคม โดยเฉพาะ โมหะ ซึ่งสมาธิเป็นตัวควบคุมได้โดยตรง ดังนั้นการนำสมาธิมาประยุกต์ใช้ด้วย M-E-D Model จึงเป็นมโนทัศน์การบรรเทาปัญหาสังคมตั้งแต่ระดับจิตใจ หากสมาชิกในสังคมส่วนใหญ่มีจิตใจสงบมั่นคงมีกุศลธรรมมาก อกุศลมูล 3 เบาบาง ปัญหาสังคมจึงบรรเทาลงได้อย่างเป็นรูปธรรม