การบรรเลงกลองชุดประกอบการแสดงหมอลำ: พัฒนาการ และกลวิธีในการบรรเลง

บทคัดย่อ

การศึกษาค้นคว้านี้มีวัตถุประสงค์เพื่อ 1) ศึกษาพัฒนาการของการใช้กลองชุดประกอบการแสดงหมอลำ 2) ศึกษากลวิธีการบรรเลงกลองชุดประกอบการแสดงหมอลำ 3) ศึกษาอัตลักษณ์ของการบรรเลงกลองชุดประกอบการแสดงหมอลำ การศึกษาครั้งนี้ใช้ระเบียบวิธีเชิงคุณภาพ โดยการศึกษาข้อมูลจากเอกสาร สื่อบันทึกภาพและเสียง และการลงเก็บข้อมูลภาคสนาม  โดยวิธีการสังเกตแบบมีส่วนร่วม และไม่มีส่วนร่วม การสัมภาษณ์แบบเป็นทางการและไม่เป็นทางการ การสนทนา การบันทึกแบบจดบันทึก การใช้เครื่องบันทึกภาพและเสียง แล้วนำข้อมูลที่ได้มาทำการวิเคราะห์และสังเคราะห์

ผลการวิจัยพบว่า พัฒนาการของการใช้กลองชุดประกอบการแสดงหมอลำเกิดจากการริเริ่มของคณะรังสิมันต์ ซึ่งเป็นคณะหมอลำหมู่ที่มีชื่อเสียงจากจังหวัดอุบลราชธานีในขณะนั้น โดยโกมินท์ พันธุ ได้มีแนวคิดนำกลองชุดมาในใช้ในการแสดงหมอลำเรื่องต่อกลอนของคณะเพื่อประกอบการฟ้อนและการลำบางช่วง นับเป็นเครื่องดนตรีตะวันตกชนิดแรกที่มีการนำใช้ในคณะหมอลำ โดยได้ประยุกต์กระสวนจังวะของเครื่องตีในวงรำโทนหรือรำวงมาถ่ายลงสู่กลองชุดจนเกิดเป็นกระสวนจังหวะกลองชุดหมอลำ (drum pattern) และการส่งกลอง (fill in) ที่ใช้อยู่จนถึงปัจจุบัน

กลวิธีการบรรเลงกลองชุดประกอบการแสดงหมอลำมีการพัฒนาไปอย่างมากโดยเฉพาะอย่างยิ่งด้านการบรรเลงกระสวนจังหวะ พบว่าเป็นการประดับประดากระสวนจังหวะดั้งเดิมที่มีพื้นฐาน จากคณะรังสิมันต์ ส่วนมากมักจะเพิ่มลูกเล่นด้วยฉาบไฮแฮทซึ่งมักจะเพิ่มโน้ตในตำแหน่ง e และ a ของจังหวะ พร้อมกับการส่งกลองซึ่งประกอบด้วยชุดของโน้ตเขบ็ตหนึ่งชั้นและเขบ็ตสองชั้น มักสิ้นสุดการส่งกลองที่ตำแหน่ง “และ” (&) ของจังหวะที่สี่

ในด้านอัตลักษณ์การบรรเลงกลองชุดประกอบการแสดงหมอลำแบ่งได้เป็นสองด้าน อัตลักษณ์เชิงกายภาพในด้านลักษณะท่าทางการบรรเลง ซึ่งมีเอกลักษณ์อยู่ที่การบรรเลงกลองชุดแบบไม่ไขว้มือ ส่วนอัตลักษณ์ทางดนตรีของการบรรเลงกลองชุดประกอบการแสดงหมอลำมีความโดดเด่นที่กระสวนจังหวะ (drum pattern) และการส่ง (fill in) ซึ่งเป็นที่รู้จักโดยทั่วไปว่า “จังหวะหมอลำ” และ “ลูกส่งกลองหมอลำ”