มรณานุสสติในการปฏิบัติวิปัสสนาภาวนา

บทคัดย่อ

บทความนี้มีวัตถุประสงค์ในการศึกษา 2 ประการ คือ 1) เพื่อศึกษามรณานุสสติในคัมภีร์พระพุทธศาสนาเถรวาท 2) เพื่อศึกษามรณานุสสติในการปฏิบัติวิปัสสนาภาวนา เป็นการวิจัยเชิงเอกสาร โดยการศึกษาข้อมูลจากคัมภีร์พุทธศาสนาเถรวาท และเอกสารต่าง ๆ ที่เกี่ยวข้อง สรุปวิเคราะห์ เรียบเรียง บรรยายเชิงพรรณนา ผลการวิจัย พบว่า มรณานุสสติ หมายถึง การระลึกถึงความตายอยู่เสมอ มีความสำคัญคือ  ทำให้เป็นคนไม่ประมาท ไม่หลงมัวเมาในการดำเนินชีวิต มี 2 ลักษณะได้แก่ กาลมรณะ คือ ความตายตามกาล และ อกาลมรณะ คือ ความตายโดยกาลอันไม่สมควร และมี 4 สาเหตุ ได้แก่ อายุขยมรณะ คือความตายเพราะสิ้นอายุ  กัมมขยมรณะ คือความตายเพราะสิ้นกรรม อุภยขยมรณะ คือความตายเพราะสิ้นอายุและสิ้นกรรม และอุปัจเฉทมรณะ คือความตายเพราะประสบอุปัททวเหตุ โดยที่อายุและกรรมยังไม่สิ้นไป มีประโยชน์และอานิสงส์ได้แก่ ทำให้จิตเกิดเป็นสมาธิได้เร็ว เป็นการเตรียมก่อนตัวตาย ทำให้ไม่ประมาทในวัยและชีวิต มรณานุสสติในการปฏิบัติวิปัสสนาภาวนากล่าวคือ ผู้เจริญมรณานุสสติกรรมฐานควรตัดปลิโพธ คือ ความกังวล 10 อย่างเช่น ความกังวลเกี่ยวกับที่อยู่เป็นต้น แสวงหาครูอาจารย์ที่เป็นกัลยาณมิตรแล้วมอบตัวเป็นศิษย์ให้ท่านสอนมรณานุสสติกรรมฐานให้ อันดับแรก ผู้เจริญมรณานุสสติจำต้องรู้ถึงอุบายในการเจริญมรณานุสสติด้วยอาการ 8 อย่างเช่น ควรระลึกถึงความตายให้ปรากฏเหมือนเพชฌฆาตเป็นต้น จะทำให้การปฏิบัติมีความก้าวหน้าได้อย่างรวดเร็ว มีการกำหนดภาวนาเช่นว่า ชีวิตของเราไม่ยั่งยืน ความตายเป็นของยั่งยืน ชีวิตของเรามีความตายเป็นที่สุด และมีการทำไว้ในใจโดยแยบคายในการเจริญมรณานุสสติ เป็นการเตรียมตัวตายก่อนตาย ถ้าปฏิบัติอยู่เสมอทุกค่ำเช้าก็จะไม่เกิดความยึดมั่นถือมั่นในร่างกายและชีวิต การเจริญมรณานุสสติเป็นสมถภาวนา และสามารถใช้เป็นบาทฐานในการปฏิบัติวิปัสสนาภาวนา