ประวัติศาสตร์วาทกรรมอัตลักษณ์ทางเพศของ ‘หญิงรักหญิง’ ในสื่อไทย ระหว่างปี 2539-2563

บทคัดย่อ

บทความวิจัยมีวัตถุประสงค์เพื่อวิเคราะห์เงื่อนไขและการก่อร่างวาทกรรมอัตลักษณ์ทางเพศของหญิงรักหญิงในสื่อไทย โดยอาศัยกรอบการวิเคราะห์ตามแนวทางประวัติศาสตร์แบบวงศาวิทยา ของมิเชล ฟูโกต์ ด้วยการวิเคราะห์ตัวบทสื่อไทยที่เผยแพร่ระหว่างปี 2539-2563 ได้แก่ หนังสือพิมพ์ นิตยสาร นวนิยาย ละครโทรทัศน์และซีรีส์ ภาพยนตร์ เว็บไซต์สื่ออาชีพและสื่อทางเลือก รวมถึงรายการปกิณกะ ผลการศึกษาแสดงให้เห็นว่าวาทกรรมอัตลักษณ์ทางเพศของหญิงรักหญิงในสังคมไทยก่อรูปขึ้นจากอำนาจและความรู้ภายใต้ระบบของการแบ่งแยกเพศแบบเพศทวิลักษณ์ บรรทัดฐานรักต่างเพศ ปิตาธิปไตยและความเกลียดชังคนรักเพศเดียวกันที่ได้รับแรงหนุนเสริมจากศีลธรรมทางเพศของสังคมร่วมกับความรู้เชิงศาสตร์สมัยใหม่อย่างจิตวิเคราะห์และพฤติกรรมศาสตร์ ทำให้อัตลักษณ์ทางเพศของหญิงรักหญิงก่อร่างขึ้นเป็นวัตถุของวาทกรรมที่ถูกเชื่อมโยงเข้ากับความผิดปกติทางอารมณ์ ความเบี่ยงเบนทางเพศ และความเสื่อมโทรมทางวัฒนธรรม ในทางกลับกัน สถานการณ์ทางวาทกรรมนี้ก็ทำให้อัตลักษณ์ทางเพศของหญิงรักหญิงได้ก่อร่างอัตภาวะขึ้นมาโดยการหนุนเสริมของแนวคิดสิทธิ เสรีนิยม และปัจเจกนิยม จนเกิดเป็นเครือข่ายทางสังคมในพื้นที่การสื่อสารทางเลือก เช่น อัญจารี ท่ามกลางบริบทการเติบโตของอุตสาหกรรมสื่อบันเทิงเชิงพาณิชย์ในช่วง 2550 ที่ตัวตนกลายเป็นพื้นที่ของการบริโภคและการกลายเป็นสินค้า อัตลักษณ์ทางเพศของหญิงรักหญิงอาจตรึงตนเองในพื้นที่วาทกรรมโดยผนวกรวมตัวเองเข้ากับกรอบความรู้ทางศีลธรรมและวัฒนธรรมของสังคม เช่น การเป็นคนดี สวยหล่อ ประสบความสำเร็จในชีวิต มีทักษะความสามารถ ไปจนถึงผนวกตนเองเข้าเป็นส่วนหนึ่งของนิยามความรักโรแมนติกตามบรรทัดฐานรักต่างเพศ อย่างไรก็ดี การผนวกเข้ากับกรอบความรู้ทางศีลธรรมและวัฒนธรรมของสังคมก็สร้างสถานการณ์ที่ลวงให้เชื่อว่าตัวตนนั้นมีเสรีภาพแล้ว ทั้งที่ในความเป็นจริงแล้วการดำรงอยู่ของอัตลักษณ์นี้ยังเผชิญกับแรงตึงเครียด เช่น การถูกเลือกปฏิบัติในทางกฎหมาย การถูกคาดหวังสวมบทบาทเป็นหญิงและชายตามกรอบเพศทวิลักษณ์ ความตึงเครียดนี้ทำให้เกิดพลวัตของวาทกรรมอีกระลอกซึ่งได้รับอิทธิพลจากทฤษฎีเควียร์ที่นำเสนอภววิทยาแห่งความหลากหลายทางเพศ ทำให้ระบบเพศทวิลักษณ์ถูกตั้งคำถาม และเกิดการเคลื่อนไหวเพื่อให้อัตลักษณ์ทางเพศของหญิงรักหญิงเป็นพื้นที่ซึ่งเปิดกว้าง ผนวกรวมความหลากหลายทางเพศมากขึ้นโดยไม่ยึดติดกับความเป็นหญิงตามเพศกำเนิดอีกต่อไป