การสร้างหลักสูตรรู้เท่าทันสื่อสำหรับผู้สูงอายุไทย ด้วยกระบวนการมีส่วนร่วม
Article Sidebar
Main Article Content
บทคัดย่อ
การแพร่กระจายของข้อมูลข่าวสารที่คลาดเคลื่อนและผิดพลาดในสื่อต่าง ๆ และผลกระทบเชิงลบจากการบริโภคสื่อที่มีต่อสุขภาวะของผู้สูงอายุ ได้ชี้ให้เห็นถึงความจำเป็นในการสร้างหลักสูตรรู้เท่าทันสื่อที่เหมาะสมกับผู้สูงอายุไทย และเป็นหลักสูตรที่สามารถสอนโดยผู้สูงอายุด้วยกันเอง เพื่อให้มีการนำไปประยุกต์ใช้ได้ง่ายในทุกพื้นที่ของประเทศไทย บทความนี้มีวัตถุประสงค์ในการนำเสนอการใช้กระบวนการมีส่วนร่วมในการวิจัยและพัฒนาหลักสูตรการรู้เท่าทันสื่อสำหรับผู้สูงอายุ ซึ่งแบ่งออกเป็นสามขั้นตอนได้แก่ 1) การมีส่วนร่วมในการพัฒนาประเด็นเนื้อหาและวิธีการเรียนรู้ 2) การมีส่วนร่วมในการปรับเนื้อหาและกิจกรรมการเรียนรู้ และ 3) การมีส่วนร่วมในปฏิบัติการการใช้หลักสูตร ซึ่งทำให้ได้ชุดความรู้จากประสบการณ์ของ “คนใน” ที่นำมาบูรณาการกับแนวคิดการรู้เท่าทันสื่อและแนวคิดการเรียนรู้ของผู้สูงอายุ ในการออกแบบเนื้อหาและกิจกรรมการเรียนรู้ของหลักสูตรรู้เท่าทันสื่อสำหรับผู้สูงอายุไทย ภายใต้ฐานคิด “รู้ทันตนเอง รู้ทันสื่อ” พร้อมทั้งวิเคราะห์ปัจจัยสำคัญที่ทำให้เกิด “การมีส่วนร่วม”(Participatory practice) ของผู้สูงอายุ ได้แก่ การสร้างบรรยากาศที่มีความปลอดภัยทางวัฒนธรรม (Culturally safe atmosphere) การแสดงจุดยืนถึงสถานะที่เท่าเทียมกัน (Equal positioning) ของนักวิจัยและผู้สูงอายุ และความพร้อมของนักวิจัยที่จะปรับเปลี่ยนกระบวนการมีส่วนร่วมให้สอดคล้องกับโครงสร้างของชีวิตประจำวันของผู้สูงอายุ
Article Details
อนุญาตภายใต้เงื่อนไข Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
เอกสารอ้างอิง
ภาษาไทย
กรกนก นิลดำ, เสริมศิริ นิลดำ, อิงดอย ศรีลาพัฒน์, ภควัฒน์ สวนงาม, วรักษณ์กมล มงคลอัศศิริ, และ ปฐมพร ปัญญะติ. (2563). วิธีการกลโกง ช่องทางการสื่อสาร และประสบการณ์ในการถูกมิจฉาชีพออนไลน์หลอกลวงของผู้สูงอายุไทยในจังหวัดเชียงราย. CRRU Journal of Communication Chiangrai Rajabhat University, 3(3), 50-67.
กรมกิจการผู้สูงอายุ. (2565). สถิติผู้สูงอายุของประเทศไทย 77 จังหวัด ณ วันที่ 31 ธันวาคม 2564, วันที่เข้าถึงข้อมูล 1 มีนาคม 2565, แหล่งที่มา https://www.dop.go.th/th/know/side/1/1/1099
กันติพิชญ์ ใจบุญ และพรเทพ เฮง. (2561). อาวุโสเล่นโซเซียลฯ ป้องกันเสื่อง เลี่ยงมิจฉาชีพ. POST TODAY. วันที่เข้าถึงข้อมูล 1 ธันวาคม 2564, แหล่งที่มา https://www.posttoday.com/life/healthy/551718
กาญจนา เทียนลาย และวรรณี หุตะแพทย์. (2562). คนไกลบ้าน: การสื่อสารของครอบครัวข้ามรุ่น. วารสารพัฒนาสังคม, 21(1), 60-75.
จินตนา ตันสุวรรณนนท์. (2559). สร้างการรู้เท่าทันสื่อ คือ การพัฒนาคุณภาพสื่อและผู้บริโภคสื่อในสังคมไทยอย่างยั่งยืน. วารสารวิชาการศิลปศาสตร์ประยุกต์, 9(2), 89-97.
จิราณีย์ พันพูล และประพันธ์ โพธิ์พูลพรหม. (2564). สถานการณ์การเข้าถึงสื่อ การรับรู้ข่าวปลอม และผลกระทบจากการใช้สื่อของผู้สูงอายุชุมชนเขตเมืองในชีวิตวิถีใหม่. วารสารการบริหารนิติบุคคลและนวัตกรรมท้องถิ่น, 7(8), 171-184.
จุฑารัตน์ แสงทอง. (2560). สังคมผู้สูงอายุ (อย่างสมบูรณ์): ภาวะสูงวัยอย่างมีคุณภาพ. วารสารกึ่งวิชาการ, 38(1), 6-28.
นันทิยา ดวงภุมเมศ และนิธิดา แสงสิงแก้ว. (2563). การรู้เท่าทันสื่อ สารสนเทศ และดิจิทัล: “หลักการ” และ “เครื่องมือ” เพื่อเสริมสร้างเด็กและเยาวชนพลเมืองรู้เท่าทันสื่อ. วารสารนิเทศศาสตรปริทัศน์, 24(3), 54-67.
พนม คลี่ฉายา. (2559). การใช้งาน ความเสี่ยง การรู้เท่าทันสื่อดิจิทัล และแนวทางการสอนเพื่อการรู้เท่าทันสื่อดิจิทัล สำหรับนักเรียนมัธยมในประเทศไทย: รายงานวิจัยฉบับสมบูรณ์, กรุงเทพฯ: สำนักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย.
พนม คลี่ฉายา. (2563). การใช้เทคโนโลยีดิจิทัลของผู้สูงอายุ และข้อเสนอเพื่อการเสริมสร้างภาวะพฤฒิพลังของผู้สูงอายุไทย. รายงานการวิจัย. สำนักงานการวิจัยแห่งชาติ (วช.).
พิทักษ์ศักดิ์ ทิศาภาคย์, ชนัญสรา อรนพ ณ อยุธยา, และวีระเทพ ปทุมเจริญวัฒนา. (2562). การพัฒนาตัวบ่งชี้การรู้เท่าทันสื่อ สารสนเทศ และเทคโนโลยีดิจิทัล เพื่อส่งเสริมความเป็นพลเมืองประชาธิปไตยของผู้สูงอายุในประเทศไทย. วารสารการสื่อสารมวลชน. 7(1), 147-190.
มูลนิธิสถาบันวิจัยและพัฒนาผู้สูงอายุไทย (มส.ผส.). (2559). สถานการณ์ผู้สูงอายุไทย พ.ศ. 2558. นครปฐม: สถาบันวิจัยประชากร และสังคม มหาวิทยาลัยมหิดล.
มูลนิธิสถาบันวิจัยและพัฒนาผู้สูงอายุไทย (มส.ผส.). (2564). สถานการณ์ผู้สูงอายุไทย พ.ศ. 2563. นครปฐม: สถาบันวิจัยประชากร และสังคม มหาวิทยาลัยมหิดล.
วรรณดี สุทธินรากร. (2557). การวิจัยเชิงปฏิบัติการแบบมีส่วนร่วมและกระบวนการทางสำนึก. กรุงเทพฯ: สำนักพิมพ์สยาม.
วิโรจน์ สุทธิสีมา, พิมลพรรณ ไชยนันท์, และศศิธร ยุวโกศล. (2563). สถานภาพความรู้การวิจัยเกี่ยวกับการรู้เท่าทันส่อในประเทศไทย ระหว่างปี พ.ศ.2540-2560. วารสารวิทยาการจัดการ มหาวิทยาลัยราชภัฏเชียงราย, 15(2), 209-238.
สถาบันบัณฑิตบริหารธุรกิจศศินทร์แห่งจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย. (2565). บ. วันที่เข้าถึงข้อมูล 11 ตุลาคม 2565 แหล่งที่มา https://www.chula.ac.th/highlight/79067/
สำนักงานสถิติแห่งชาติ (2555). สรุปผลที่สำคัญการทำงานของผู้สูงอายุในประเทศไทย พ.ศ.2554. กรุงเทพฯ: สำนักสถิติพยากรณ์ สำนักงานสถิติแห่งชาติ.
สำนักงานสถิติแห่งชาติ (2565). สถิติประชากรศาสตร์ ประชากรและเคหะ, วันที่เข้าถึงข้อมูล 1 มีนาคม 2565, แหล่งที่มา http://statbbi.nso.go.th/staticreport/page/sector/th/01.aspx
สำนักงานสภาพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ. (2562). การคาดประมาณประชากรของประเทศไทย พ.ศ. 2553-2583 (ฉบับปรับปรุง). กรุงเทพฯ: สำนักงานสภาพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ.
สิรินทร พิบูลภานุวัธน์ , นันทิยา ดวงภุมเมศ และขวัญจิต ศศิวงศาโรจน์. (2563). สูงวัยไม่เสพสื่ออย่างสุ่มเสี่ยง: สร้างนักสื่อสารสุขภาวะที่รู้เท่าทันสื่อและสารสนเทศ. วารสารบริหารธุรกิจ เศรษฐศาสตร์ และการสื่อสาร, 15(3), 174-191
สุธีรา บัวทอง, สุทธิพงศ์ สภาพอัตถ์, และศิริณา จิตต์จรัส. (2558). ผู้สูงอายุกับเหตุผลในการเรียนรู้ วิธีการเรียนรู้ และสิ่งที่ต้องการเรียนรู้. วารสารศึกษาศาสตร์ มหาวิทยาลัยศิลปากร, 12(1, 2), 6-17.
Suvetwethin, D. (2019). คาถาวิเศษ 3 ข้อ “กันผู้สูงอายุจากกลุ่มมิจฉาชีพ”, วันที่เข้าถึงข้อมูล 1 ธันวาคม 2564, แหล่งที่มาhttps://www.thaihealth.or.th/Content/49055%C3%A0%C2%B8%E2%80%9E%C3%A0%C2%B8%C2%B2%C3%A0%C2%B8%E2%80%93%C3%A0%C2%B8%C2%B2%C3%A0%C2%B8%C2%A7%C3%A0%C2%B8%C2%B4%C3%A0%C2%B9%E2%82%AC%C3%A0%C2%B8%C2%A8%C3%A0%C2%B8%C2%A9%203%20%C3%A0%C2%B8%E2%80%9A%C3%A0%C2%B9%E2%80%B0%C3%A0%C2%B8%C2%AD
Young Happy. (2022). กิจกรรมสำหรับผู้สูงอายุ. วันที่เข้าถึงข้อมูล 1 มีนาคม 2565 แหล่งที่มา https://event.younghappy.com/event
ภาษาอังกฤษ
Barbe, W. B., Swassing, R. H., & Milone, M. N. (1979). Teaching through modality strengths: concepts practices. Columbus, Ohio: Zaner-Bloser.
Baum, F., MacDougall, C., & Smith, D. (2006) Participatory action research. Journal of Epidemiology & Community Health, 60(10), 854–857.
Bergold, J. & Thomas, S. (2012), “Participatory research methods: a methodological approach in motion”, Forum Qualitative Sozialforschung/Forum for Qualitative Social Research, 13(1), 1-23,
Buchy, M, Ross, H., & Proctor, W. (2000). Enhancing the information base on participatory approaches in Australian natural resource management: Commissioned research under the Land & Water Australia’s Social and Institutional Research Program. Canberra: Land & Water Australia.
Celot, P., & Pérez Tornero, J. M. (2009, October). Study on assessment criteria for media literacy levels: A comprehensive view of the concept of media literacy and an understanding of how media literacy levels in Europe should be assessed. European Association for Viewers’ Interests, 1–92.
Crane, P. & O’Regan, M. (2010). On PAR Using Participatory Action Research to Improve Early Intervention. Department of Families, Housing, Community Services and Indigenous Affairs, Australian Government.
Deardorff, D.K. (2006). Identification and Assessment of Intercultural Competence as a Student Outcome of Internationalization. Journal of Studies in International Education, 10, 241-266.
Doungphummes, N., & Vicars, M. (2020). Implementing PAR in a Thai community development context: Engaging a culturally responsive approach. Qualitative Research Journal, 20(2), 205-215.
Dover, G. (2008), “Criticism of PAR”, Participatory Action Research & Organizational Change. Retrieved March 4, 2022, from https://participaction.wordpress.com/2008/06/05/critical/.
Emma Charlton (2020). How expects are flighting the Coronavirus ‘infodemic’, World Economic Forum, Retrieved February 1, 2022, from https://www.weforum.org/agenda/2020/03/how-experts-are-fighting-the-coronavirus-infodemic/
Fleming, N. (n.d.). The VARK modalities. Retrieved March 4, 2022, from http://vark-learn.com/introduction-to-vark/the-vark-modalities/.
Freire, P. (1972). Pedagogy of the Oppressed. Harmondsworth: Penguin.
HelpAge Asia (n.d.). “Situation of older people”, Ageing population in Thailand, Retrieved February 1, 2022, from https://ageingasia.org/ageing-population-thailand/
Hobbs, R. & Moore, D. C. (2013). Discovering media literacy: teaching digital media and popular culture in elementary school. California: SAGE Publications.
Holcombe, S. (1995). Managing to Empower: The Grameen Bank’s Experience of Poverty Alleviation. New Jersey: Zed Books.
Lemon, B. W., Bengston, V. L. & Peterson, J. A. (1972). An exploration of the activity theory of aging: Activity types and life satisfaction among in-movers to retirement community. Journal of Gerontology, 27, 511-523.
Lin, M-C. (2019). Intergenerational communication. In M. Allen (Ed.) The SAGE encyclopedia of communication research methods. pp. 762-766., SAGE Publications, Inc.
Muratova, N., & Grizzle, A., & Mirzakhmedova, D. (2019). Media and Information Literacy in Journalism: a Handbook for Journalists and Journalism Educators, Tashkent: Baktria Press.
Rasi, P., Vuojarvi, H., & Rivinen, S. (2021). Promoting Media Literacy Among Older People: A Systematic Review. Adult Education Quarterly, 71(1), 37-54.
Storey, D. (1999) Issues of Integration, Participation and Empowerment in Rural Development: The Case of LEADER in the Republic of Ireland. Journal of Rural Studies, 15, 307-315.
Wilcox, D. (1999). A to Z of Participation, London: Joseph Rowntree Foundation.
Williams, R. (1999). Cultural safety - what does it mean for our work practice? Australian and New Zealand Journal of Public Health, 23, 2213-214.
