ภาพตัวแทนของตัวละครที่มีภาวะจิตเภทในภาพยนตร์ไทย

บทคัดย่อ

งานวิจัยเรื่อง “ภาพตัวแทนของตัวละครที่มีภาวะจิตเภทในภาพยนตร์ไทย” มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาการนำเสนอภาพตัวแทนของตัวละครที่มีภาวะจิตเภทในภาพยนตร์ไทยที่เข้าฉาย  ตั้งแต่ พ.ศ.2551-2560 โดยใช้ระเบียบวิธีวิจัยเชิงคุณภาพ (qualitative research) ซึ่งแบ่งการศึกษาออกเป็น 2 ส่วน คือ การวิเคราะห์ตัวบทภาพยนตร์ไทย (textual analysis) ที่ตัวละครหลักมีลักษณะเข้าข่ายภาวะจิตเภท จำนวน 4 เรื่อง ได้แก่ ‘เมมโมรี่ รักหลอน’ (2551), ‘เชือดก่อนชิม’ (2552), ‘ใคร...ในห้อง’ (2553) และ ‘คน-โลก-จิต’ (2555) รวมทั้งสัมภาษณ์เชิงลึก (in-depth interview) ผู้รับสารที่มีประสบการณ์ตรงต่อภาวะจิตเภท จำนวน 8 คน             ผลการศึกษาพบว่า ตัวละครส่วนใหญ่เป็นเพศหญิง ชนชั้นล่าง มีปัญหาครอบครัว รวมทั้งเคยถูกกระทำความรุนแรงและถูกล่วงละเมิดทางเพศ เมื่อถึงจุดวิกฤติตัวละครมักจะควบคุมตนเองไม่ได้และทำร้ายคนรอบข้างจนถึงแก่ความตาย จุดจบของตัวละครมี 2 รูปแบบคือ (1) เสียชีวิต (2) รอดชีวิต โดยเข้าไปอยู่ในโรงพยาบาลจิตเวชหรือหลบหนีออกจากสังคม ตัวละครทั้งหมดจัดอยู่ในกลุ่มที่รักษาไม่ได้ตามกรอบความรู้เกี่ยวกับศาสตร์ด้านการแพทย์ แสดงให้เห็นว่าผู้สร้างมีอำนาจในการเลือกชุดความหมายบางอย่างมานำเสนอ ซึ่งมักจะมีลักษณะเหมารวมและถูกผลิตซ้ำมาโดยตลอด รวมทั้งตอกย้ำว่าคนกลุ่มนี้ควรถูกจัดการโดยผู้เชี่ยวชาญ คือ จิตแพทย์หรือตำรวจ
ซึ่งเป็นวาทกรรมหลักในการจัดการผู้มีภาวะจิตเภทที่อยู่เบื้องหลังการประกอบสร้างภาพตัวแทนของตัวละครเหล่านี้ ด้านผู้รับสารที่มีประสบการณ์ตรงต่อภาวะจิตเภทมองว่าภาพยนตร์ผสมผสานความเป็นจริงเข้ากับจินตนาการ พวกเขาจึงใช้ประสบการณ์ส่วนตัวและความรู้ทางการแพทย์เป็นอำนาจในการต่อรองชุดความหมายที่ปรากฏในพื้นที่ภาพยนตร์ นอกจากนี้ ยังพบว่าแหล่งอำนาจ (source of power) ที่เข้าไปกำกับความหมายของ ภาวะจิตเภท มาจากสถาบันต่างๆ ทางสังคม ได้แก่ ครอบครัว สังคม สื่อมวลชน สถาบันการแพทย์ สถาบันการปกครองหรือรัฐ ด้วยเหตุนี้ เราจึงเห็นทั้งวาทกรรมเพศ
วาทกรรมครอบครัว วาทกรรมการแพทย์ และอีกหลากหลายวาทกรรมถักทอกันอยู่ในพื้นที่ของภาพยนตร์ เนื่องจากความหมายของภาวะจิตเภทนั้นไม่ได้ถูกประกอบสร้างขึ้นจากอำนาจใดอำนาจหนึ่งเท่านั้น ทว่าเกิดจากสถาบันเหล่านี้ทำงานร่วมกันเป็นโครงข่ายอำนาจที่อยู่รอบๆ ปฏิบัติการในการสร้างความหมายให้แก่คำว่า ‘จิตเภท’  จนนำไปสู่ชุดความหมายของคนกลุ่มนี้ในที่สุด