การสื่อสารเพื่อสืบทอดวัฒนธรรม “ขนมจีนประโดก” จังหวัดนครราชสีมา
Main Article Content
บทคัดย่อ
การวิจัยนี้ใช้ระเบียบวิธีวิจัยเชิงคุณภาพ มีวัตถุประสงค์เพื่อ 1) ศึกษาการสืบทอดวัฒนธีมขนมจีนประโดกในยุคอดีตและยุคปัจจุบัน 2) ศึกษาการสื่อสารเพื่อสืบทอดวัฒนธรรมขนมจีนประโดกในยุคอดีตและยุคปัจจุบันและ 3) ศึกษาการสื่อสารเพื่อธำรงรักษาเศรษฐกิจวัฒนธรรมชุมชนจากวัฒนธรรมขนมจีนประโดกในยุคอดีตและยุคปัจจุบัน โดยใช้แนวคิดเรื่องสื่อวัตถุ การผลิตซ้ำหรือสืบทอดวัฒนธรรม แนวคิดเรื่องอัตลักษณ์ การสื่อสารชุมชน และงานวิจัยที่เกี่ยวข้องในการเข้าถึงองค์ความรู้ พร้อมทั้งใช้วิธีการเก็บข้อมูลด้วยการสำรวจเอกสาร การเข้าสังเกตการณาทั้งแบบมีส่วนร่วมและไม่มีส่วนร่วม และการสัมภาษณ์เจาะลึก โดยศึกษาจาก 3 กระบวนการ คือ การผลิต การแพร่กระจาย และการบริโภค ผลการวิจัยสรุปการสื่อสารเพื่อสืบทอดวัฒนธรรมขนมจีนประโดกจากอดีตจนถึงปัจจุบัน ได้ดังนี้ ในขั้นตอนของการผลิต ชาวชุมชนขนมจีนประโดกใช้การสื่อสารแบบมีส่วนร่วมและการสื่อสารระหว่างบุคคลขณะที่ถ่ายทอดวิธีทำขนมจีนและลงมือปฏิบัติ ส่วนการแพร่กระจายวัฒนธรรมขนมจีนประโดก เป็นขั้นที่ต้องมีการปฏิสัมพันธ์กับสังคมภายนอกอยู่ตลอดเวลา โดยมีสองจุดมุ่งหมาย คือ 1) เพื่อการจำหน่าย และ 2) เพื่อการเผยแพร่วัฒนธรรม โดยใช้การสื่อสารแบบสองทาง การสื่อสารแบบมีส่วนร่วม การบอกกันแบบปากต่อปาก การสื่อสารมวลชน การสื่อสารผ่านเว็บไซต์/อินเทอร์เน็ต ตลอดจนการสื่อสารจากงานบุญประเพณีและการสื่อสารจากงานเทศกาลขนมจีนประจำปีที่มีกิจกรรมและการสื่อสารอย่างหลากหลาย ส่วนขั้นการบริโภคเป็นช่วงที่ผู้บริโภคได้สัมผัสอัตลักษณ์ของขนมจีนประโดกในทุกมิติ จนก่อให้เกิดการตีความนัยของความชำนาญและความเป็นมืออาชีพในการทำขนมจีน นอกจากนี้ ยังมีการสื่อสารระหว่างบุคคลเกิดขึ้นในขณะรับประทานขนมจีนร่วมกันอีกด้วย
ในขั้นตอนของการผลิต แพร่กระจาย และการบริโภคของวัฒนธรรมขนมจีนประโดก มีรูปแบบการสื่อสารที่เป็นทั้งการสื่อสารแบบอวัจนภาษาและวัจนภาษา ซึ่งนอกจากการสื่อสารจะถูกใช้เพื่อถ่ายทอดความคิดและวิชาการทำขนมจีนจากผู้ส่งสารไปยังผู้รับสารแล้ว การสื่อสารยังถูกใช้เป็นเครื่องมือในการจำหน่ายและเผยแพร่วัฒนธรรมขนมจีนประโดก รวมทั้งทำหน้าที่เชื่อมความสัมพันธ์ของคนทั้งในระดับครอบครัว ชุมชน และสังคม ส่งผลให้วัฒนธรรมขนมจีนประโดก มีบทบาทในการสื่อสารเพื่อธำรงรักษาเศรษฐกิจวัฒนธรรมชุมชนได้อย่างมีหน้าที่ คุณค่า และความหมายนับจากอดีตจนถึงปัจจุบัน
Article Details
เอกสารอ้างอิง
กนกวรรณ มะโนรมย์. (2546). วัฒนธรรมเพื่อการพัฒนาและฟื้นฟูเศรษฐกิจชุมชน: กรณีศึกษาชุมชนลุ่มน้ำที่ได้รับผลกระทบจากการก่อสร้างเขื่อนปากน้ำมูล. ใน รายงานการประชุมประจำปีทางมานุษยวิทยา ครั้งที่ 3 ทบทวนภูมิปัญญาท้าทายความรู้, 24-26 มีนาคม ณ ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร กรุงเทพฯ.
กฤชณัท แสนทวี. (2552). ลำพวน: การวิเคราะห์การสื่อสารกับการสืบทอดอัตลักษณ์ชาวไทยพวน อำเภอบ้านหมี่ จังหวัดลพบุรี. วิทยานิพนธ์ปริญญามหาบัณฑิต, สาขาสื่อสารมวลชน คณะวารสารศาสตร์และสื่อสารมวลชน มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์.
กาญจนา แก้วเทพและคณะ. (2551). การจัดการความรู้เบื้องต้นเรื่อง “การสื่อสารชุมชน”. กรุงเทพฯ: ทุนส่งเสริมกลุ่มวิจัย (เมธีวิจัยอาวุโส) สำนักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย.
___. (2553). การบริหารจัดการวัฒนธรรมพื้นบ้านแบบมีส่วนร่วมด้วยนวัตกรรมการวิจัย. กรุงเทพฯ: สำนักงานคณะกรรมการวัฒนธรรมแห่งชาติ (สวช.), สำนักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย (สกว.), ศูนย์สหวิทยาการชุมชนศึกษา (สชศ.) และมหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช.
___. (2541). การศึกษาสื่อมวลชนด้วยทฤษฎีวิพากษ์. กรุงเทพฯ: คณะนิเทศศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย.
___. (2549). ปฐมบทแห่งองค์ความรู้ เรื่องสื่อพื้นบ้านสื่อสารสุข. นนทบุรี: โครงการสื่อพื้นบ้านสื่อสารสุข (สพส.) สำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.)
___. (2552). การวิเคราะห์สื่อ แนวคิด และเทคนิค. กรุงเทพฯ: ทุนส่งเสริมกลุ่มวิจัย (เมธีวิจัยอาวุโส) สำนักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย, และคณะนิเทศศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย.
___. (2555). สื่อเก่า-สื่อใหม่ สัญญะ อัตลักษณ์ อุดมการณ์. กรุงเทพฯ: โครงการเมธีวิจัยอาวุโส ฝ่ายวิชาการ สำนักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย (สกว.)
กาญจนา แก้วเทพ และ สมสุข หินวิมาน. (2551). สายธารแห่งนักคิดทฤษฎีเศรษฐศาสตร์ การเมืองกับสื่อสารศึกษา. กรุงเทพฯ: ภาพพิมพ์.
เกศสิริ ปั้นธุระ. (2550). เอกลักษณ์ของอาหารไทยชาววัง: การคงอยู่และการเสริมคุณค่า. รายงานการวิจัย, สถาบันวิจัยและพัฒนา มหาวิทยาลัยราชภัฏสวนสุนันทา.
เกศสิรินทร์ แพทอง. (2546). การปรับเปลี่ยนอัตลักษณ์และวิธีการดำรงรักษาอัตลักษณ์สำคัญของชาวมอญ อำเภอพระประแดง. วิทยานิพนธ์ปริญญามหาบัณฑิต, สาขาพัฒนาสังคม สถาบันพัฒนบริหารศาสตร์
ขวัญฤดี ตันตระบัณฑิต. (2550). ศักยภาพของธุรกิจชุมชนในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ. รายงานการวิจัย, คณะวิทยาการจัดการ มหาวิทยาลัยขอนแก่น.
จุฑาพรรธ์ (จามจุรี) ผดุงชีวิต. (2550). วัฒนธรรม การสื่อสาร และอัตลักษณ์. กรุงเทพฯ: สำนักพิมพ์แห่งจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย,.
เฉลิมรัตน์ เรืองวราคม. (2551). ปัจจัยที่มีผลต่อการมีส่วนร่วมของการพัฒนาเศรษฐกิจชุมชนใน จังหวัดนครราชสีมา. วิทยานิพนธ์ปริญญามหาบัณฑิต, คณะเศรษฐศาสตร์ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์.
ดาวเรือง พัฒนวิบูลย์. (2542). การศึกษาการบริหารและจัดการกลุ่มธุรกิจผลิตและจำหน่ายขนมจีน บ้านโพนดวน ตำบลศรีสว่าง อำเภอโพนทราย จังหวัดร้อยเอ็ด. รายงานการศึกษาปัญหาพิเศษ ปริญญามหาบัณฑิต, สาขาวิชาการบริหารธุรกิจ มหาวิทยาลัยมหาสารคาม.
ทวีศักดิ์ เกษปทุม. (2546). ขนมจีน. กรุงเทพฯ: แม่บ้าน.
นิตยา สุวรรณศรี และนิรมล ทิศอาจ. (2552). โครงการการสืบทอดภูมิปัญญ่การทำข้าวแคบ โดยความร่วมมือของโรงเรียนกับชุมชน ตำบลฝายหลวง อำเภอลับแล จังหวัดอุตรดิตถ์. งานวิจัยสถาบันวิจัยและพัฒนา สำนักงานวิจัยฝ่ายอุตสาหกรรมสนับสนุนการวิจัย มหาวิทยาลัยราชภัฏอุตรดิตถ์.
ประทวนศักดิ์ ตระกูลหาร. ประวัติอาหารพื้นบ้าน (ขนมจีน). [ออนไลน์]. 2550. แหล่งที่มา: http://www.udomsuksa.ac.th/Latphrao/Knowledge/ที่มาของคำว่าขนมจีน.pdf. [11 ตุลาคม 2555]
มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีสุรนารี จังหวัดนครราชสีมา. สื่อการสอนทำขนมจีนออนไลน์. [ออนไลน์]. 2550. แหล่งที่มา: http://www3.pm.ac.th/korat_lesson/1-3/index.html. [11 ตุลาคม 2555]
รายการกินอยู่คือ ทีวีไทย. ขนมจีนสุวรรณภูมิ. [ออนไลน์]. 2555. แหล่งที่มา http://www.youtube.com/watch?v=ulds6gz8KvU. [5 พฤศจิกายน 2555]
รายการสุดยอดฟันธง. ททบ.5. ร้านขนมจีนครูยอด ขนมจีนประโดกโคราช. [ออนไลน์]. 2555. แหล่งที่มา: http://www.youtube.com/atch?v=zMFIxjeLW5s. [5 พฤศจิกายน 2555]
ลาวัณย์ ไกรเดช. (2549). ขนมจีน: อาหารไทย-ภูมิปัญญาพื้นบ้านกับเศรษฐกิจและอุตสาหกรรมไทย. หนังสือที่ระลึกงานส่งเสริมศิลปวัฒนธรรมทบวงมหาวิทยาลัย ครั้งที่ 5. หน้า 84-86. 24-26 มกราคม 2546 ณ มหาวิทยาลัยวลัยลักษณ์ จังหวัดนครศรีธรรมราช.
วิกิพีเดีย. ขนมจีน. [ออนไลน์]. 2556. http://th.wikipedia.org/wiki/ขนมจีน_(อาหารไทย). [11 ตุลาคม 2555]
สมคิด พรมจุ้ยและคณะ. (2546). เศรษฐกิจชุมชนหมู่บ้านอีสานใต้: ความอยู่รอดท่ามกลางความเปลี่ยนแปลง. กรุงเทพฯ: สำนักงานกองทุนสนับสนุนงานวิจัย (สกว.).
สุจิตรา เปลี่ยนรุ่ง. (2554). การสื่อสารเพื่อสร้าง ธำรงรักษา และต่อรองอัตลักษณ์ความเป็นมอญ พลัดถิ่นในประเทศไทยท่ามกลางกระแสโลกาภิวัฒน์. วิทยานิพนธ์ปริญญาดุษฎีบัณฑิต, คณะนิเทศศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย.
สุวิมล เวชวิโรจน์. (2552). การสื่อสารอัตลักษณ์กับการแต่งกายของชาวไทยโซ่ง อำเภอพุนพิน จังหวัดสุราษฎร์ธานี. วิทยานิพนธ์ปริญญามหาบัณฑิต สาขาสื่อสารมวลชน คณะสารสารศาสตร์และสื่อสารมวลชน มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์.
องค์การบริหารส่วนตำบลหมื่นไวย จังหวัดนครราชสีมา. เพลง ขนมจีนประโดก. [ออนไลน์]. 2552. แหล่งที่มา: http://www.youtube.com/watch?v=jVq9ostsxTg. [9 มีนาคม 2556].
อนงค์พรรณ หัตถมาศ, และสุวภางค์ ศรีเทพ. (2551). การสืบสานประเพณีเทศกาลขนมจีน อำเภอหล่มเก่า จังหวัดเพชรบูรณ์. การวิจัยโปรแกรมวิชาคหกรรมศาสตร์, คณะเทคโนโลยีการเกษตร มหาวิทยาลัยราชภัฏเพชรบูรณ์.
อภิญญา เฟื่องฟูสกุล. (2546). อัตลักษณ์. กรุงเทพฯ: สำนักงานคณะกรรมการการวิจัยแห่งชาติ.
อมรเทพ สังข์สิงห์. (2546). ปัจจัยทางการตลาดสำหรับธุรกิจชุมชน กรณีศึกษาโรงงานทำแป้งขนมจีน อำเภอนบพิตำ จังหวัดนครศรีธรรมราช. การศึกษาอิสระปริญญามหาบัณฑิต, สาขาวิชาการจัดการ คณะวิทยาการการจัดการ มหาวิทยาลัยวลัยลักษณ์.
เอ็มไทยดอทคอม. ตามรอยนักชิม ขนมจีนครูยอดโคราช. [ออนไลน์]. 2556. แหล่งที่มา: http://video.mthai.com/channel/tamroynakchim/player.php?id=46M1380799575M0. [11 ตุลาคม 2555]
ภาษาอังกฤษ
De Fena, A. (2011). Discourse and Identity. In A. Teun, and Van Dijk (eds.), New York: Sage.
Littlejohn, S.W., & Foss, K.A. (eds). (2009). Encyclopedia of Communication Theory. Thousand Oaks, CA: Sage.
Niran Pamapimai. (2001). Community Business: A Case Study of Khanomchin Group in Banpradok Meunwai Subdistrict Nakornratchasima Province. Unpublished master’s theses, Rural Development Studies, Faculty of Graduate Studies, Mahidol University.
