การสื่อสาร อัตลักษณ์ และประสบการณ์การท่องเที่ยวของผู้สูงอายุไทย
Main Article Content
บทคัดย่อ
การศึกษาการสื่อสารและอัตลักษณ์ของผู้สูงอายุในบริบทการท่องเที่ยวพยายามจะเปิดมิติการศึกษาการสื่อสารของผู้สูงอายุออกไปสู่พื้นที่ใหม่ที่แตกต่างจากงานศึกษาที่ผ่านมา พื้นที่การท่องเที่ยวเป็นบริบทที่ท้าทายการสื่อสารตัวตนหรืออัตลักษณ์ของผู้สูงอายุเพราะผู้สูงอายุต้องพยายามต่อสู่กับอุปสรรคต่างๆเพื่อพาตนเองออกจากบ้านมาสู่พื้นที่การท่องเที่ยว การศึกษาในครั้งนี้จึงมีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาและเปรียบเทียบการสื่อสารและอัตลักษณ์ของผู้สูงอายุโดยออกแบบงานวิจัยเป็นงานวิจัยเชิงคุณภาพ ใช้วิธีวิจัยตามแนวทางการปรากฏการวิทยาเชิงการตีความ เลือกศึกษากลุ่มผู้สูงอายุที่มีอายุเทียบเท่า และ/หรือตั้งแต่ 60 ปีขึ้นไป เคยมีประสบการณ์การท่องเที่ยวอย่างน้อยหนึ่งครั้งต่อปี ใช้วิธีการเลือกกลุ่มตัวอย่างแบบเฉพาะเจาะจง เก็บข้อมูบโดยการสัมภาษณ์เชิงลึกและสังเกตการณ์อย่างมีส่วนร่วม จากกลุ่มตัวอย่างที่ศึกษาจำนวน 90 คน
ผลการวิจัยพบว่า การสื่อสารและอัตลักษณ์ของผู้สูงอายุก่อนการท่องเที่ยว ระหว่างการท่องเที่ยว และหลังจากการท่องเที่ยว มีทั้งส่วนที่เหมือนและแตกต่างกัน โดยสามารถจัดกลุ่มคุณลักษณะของผู้สูงอายุที่ท่องเที่ยวเป็น 3 กลุ่ม ได้แก่ กลุ่มแรก กลุ่มผู้สูงอายุที่พึ่งพาครอบครัวหรือเพื่อน ผู้สูงอายุไม่สามารถหาข้อมูลหรือจักการท่องเที่ยวด้วยตนเอง กลุ่มที่สอง กลุ่มที่พึ่งพาครอบครัวหรือเพื่อนบางส่วน สามารถหาข้อมูลการท่องเที่ยวด้วยตนเองได้ เน้นการท่องเที่ยวเป็นกลุ่ม จะตัดสินใจไปท่องเที่ยวก็ต่อเมื่อมีเพื่อนชักชวน ส่วนกลุ่มสุดท้าย กลุ่มผู้สูงอายุที่เข้มแข็ง สามารถจัดการท่องเที่ยวได้ด้วยตนเอง ก่อนการท่องเที่ยวเป็นช่วงเวลาที่ผู้สูงอายุเตรียมตัวท่องเที่ยว มีการหาข้อมูล การเตรียมความพร้อมด้านร่างกาย จิตใจ สังคม และเศรษฐกิจ กลุ่มผู้สูงอายุที่เข้มแข็ง จะมีต้นทุนที่พร้อมมากกว่ากลุ่มอื่นๆ ส่วนกลุ่มผู้สูงอายุที่อ่อนแอ ครอบครัวหรือเพื่อนจะเป็นต้นทุนสำคัญและเป็นแรงผลักดันที่ทำให้ผู้สูงอายุไปท่องเที่ยวได้ ระหว่างการท่องเที่ยวเป็นพื้นที่แห่งการต่อสู้ การต่อรอง การผลิตซ้ำ รวมไปถึงการสร้างอัตลักษณ์ใหม่ให้กับผู้สูงอายุ ผู้สูงอายุจะสื่อสารอัตลักษณ์ที่หลากหลาย หลังจากการท่องเที่ยว การสื่อสารประสบการณ์การท่องเที่ยวของผู้สูงอายุ ส่วนใหญ่ผู้สูงอายุจะบอกเล่าประสบการณ์การท่องเที่ยวผ่านสื่อบุคคลเป็นหลัก และเลือกตีความตามประสบการณ์การท่องเที่ยวของตนเองในเชิงบวก การท่องเที่ยวจึงเป็นอีกบริบทหนึ่งของที่แสดงให้เห็นถึงการพยายามสื่อสารหรือแสดงอัตลักษณ์ที่เข้มแข้งของผู้สูงอายุ
Article Details
เอกสารอ้างอิง
กาญจนา แก้วเทพ. (2554). ผู้สูงวัยกับการสื่อสาร. ผู้คนที่หลากหลายในการสื่อสาร: เด็ก สตรี และผู้สูงวัย. (pp. 408-577). กรุงเทพมหานคร : ห้างหุ้นส่วนจำกัดภาพพิมพ์
กาญจนา แก้วเทพ. (2555). สื่อเก่า-สื่อใหม่: สัญญะ อัตลักษณ์ และอุดมการณ์. (pp.8-73). กรุงเทพมหานคร : ห้างหุ้นส่วนจำกัดภาพพิมพ์
กำจร หลุยยะพงศ์. (2553). การสื่อสารกับวาทกรรมอัตลักษณ์ผู้สูงอายุในสังคมไทย. วิทยานิพนธ์ปริญญาดุษฎีบัณฑิต คณะนิเทศศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย.
กุลวดี แก้วเกล้า. (2550). พฤติกรรมการท่องเที่ยวของข้าราชการเกษียณอายุ. วิทยานิพนธ์ปริญญาศิลปศาสตรมหาบัณฑิต, สาขาวิชาประชากรศึกษา บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยมหิดล.
ตุ้ย ชุมสาย, ม.ล., & ญิบพัน พรหมโยธี. (2527). ปฐมบทแห่งวิชาการท่องเที่ยว. กรุงเทพมหานคร: ไทยวัฒนาพานิช.
นพวรรณ จงวัฒนา, เกื้อ วงศ์บุญสิน, วิพรรณ ประจวบเหมาะ รูฟโฟโล, ดาราวรรณ เจียมเพิ่มพูน, มยุรี นกยูงทอง, รุ่งรัตน์ โกวรรธนะกุล, & ฑิฆัมพร เอี่ยมประกอบกิจ. (2542). ข้อมูลผู้สูงอายุที่น่าสนใจ. กรุงเทพมหานคร: วิทยาลัยประชากรศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย
นิศา ชัชกุล. (2551). อุตสาหกรรมการท่องเที่ยว. (พิมพ์ครั้งที่ 2). กรุงเทพมหานคร: สำนักพิมพ์แห่งจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย
พลอยระพี ชลวนิช. (2555). แรงจูงใจที่มีผลต่อการท่องเที่ยวภายในประเทศของผู้สูงอายุในกรุงเทพมหานคร. วิทยานิพนธ์ปริญญาวิทยาศาสตรมหาบัณฑิต, สาขาวิชาวิทยาศาสตร์การกีฬา คณะวิทยาศาสตร์การกีฬา จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย.
วิพรรณ ประจวบเหมาะ, และชลธิชา อัศวนิรันดร. (2555). การเปลี่ยนแปลงทางประชากร และข้อมูลสถิติที่สำคัญเกี่ยวกับผู้สูงอายุ. รายงานประจำปี สถานการณ์ผู้สูงอายุไทย พ.ศ. 2554 (pp.7-28). กรุงเทพมหานคร : มูลนิธิสถาบันวิจัยและพัฒนาผู้สูงอายุไทย (มส.ผส.).
ศุภลักษณ์ อัครางกูร. (2548). พฤติกรรมนักท่องเที่ยว. (พิมพ์ครั้งที่ 2). ขอนแก่น: หจก. โรงพิมพ์คลังนานาวิทยา.
สมศักดิ์ ชุณหรัศมิ์. (2555). ข้อเสนอเชิงนโยบาย. รายงานประจำปี สถานการณ์ผู้สูงอายุไทย พ.ศ.2553. (pp. 2-5). กรุงเทพมหานคร: มูลนิธิสถาบันวิจัยและพัฒนาผู้สูงอายุไทย (มส.ผส.).
สุชาดา ทวีสิทธิ์. และ สวรัย บุณยมานนท์. (2553). การเปลี่ยนกระบวนทัศน์เพื่อการวิจัยผู้สูงอายุ. ประชากรและสังคม: คุณค่าผู้สูงอายุในสายตาสังคมไทย (pp.1-11). นครปฐม: สำนักพิมพ์ประชากรและสังคม.
สุชาดา นิ่มหิรัญวงษ์. (2544). ปัจจัยที่มีความสัมพันธ์กับความต้องการท่องเที่ยวภายในประเทศของผู้สูงอายุไทย. วิทยานิพนธ์ปริญญาศึกษาศาสตรมหาบัณฑิต, สาขาวิชาประชากรศึกษา บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยมหิดล.
สุภางค์ จันทวนิช. (2554). วิธีการวิจัยเชิงคุณภาพ. (พิมพ์ครั้งที่ 19). กรุงเทพมหานคร: สำนักพิมพ์แห่งจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย.
ภาษาอังกฤษ
Barker, C. (2008). Cultural Studies: theory and practice. London: Sage Publication.
Carey, J.W. (1989). Communication as culture: essays on media and society. Boston: Unwin Hyman, Inc.
Laverty, S.M. (2003). Hermeneutic phenomenology and phenomenology: A comparison of historical and methodological considerations. International Journal of Qualitative Methods, 2(3),21-35
Littlejohn, S.W., Foss, K.A. (2008). Theories of human communication (9.ed.). Belmont, CA: Thomson Wadsworth.
Rothenbuhler, E.W. (1998). Ritual communication. London: Thousand Oaks.
Wilinska, M., & Henning, C. (2011). Old Age Identity in Social Welfare Practice. Qualitative Social Work, 10(3), 346-363. Doi: 10.1177/1473325911409477
Williams, A., & Ylanne-McEwen, V. (2000). Elderly lifestyles in the 21st century: Doris and Sid’s excellent adventure. Journal of Communication, 50(3), 4-8. Doi: 10.1111/j.1460-2466.2000.tb02849.x
