การพัฒนาดัชนีชี้วัดวัฒนธรรมอาเซียน และมาตรวัดวัฒนธรรมอาเซียนสำหรับสื่อ

บทคัดย่อ

การศึกษาเรื่อง การพัฒนาดัชนีชี้วัดวัฒนธรรมอาเซียน และมาตรวัดวัฒนธรรมอาเซียนสำหรับสื่อ เป็นการวิจัยเชิงสำรวจเบื้องต้น (Exploratory Research) แบบผสมผสาน (Mixed Method) ระหว่างงานวิจัยเชิงคุณภาพและปริมาณ โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาวิเคราะห์รูปแบบ ลักษณะ ขอบข่าย ที่ใช้เป็นดัชนีและมาตรวัดระดับของวัฒนธรรมที่ปรากฏสำหรับใช้ในสื่อ ทั้งนี้แบ่งการดำเนินการวิจัยเป็น 3 ระยะ คือ ระยะแรก ทำการศึกษาแนวคิด ทฤษฎี ด้วยการศึกษาเอกสาร และสอบถามความคิดเห็นจากผู้เชี่ยวชาญ ระยะที่สอง ทำการสกัดเป็นตัวแปรองค์ประกอบและตัวแปรบ่งชี้เชิงวัฒนธรรม โดยในขั้นการสกัดตัวแปรชี้วัดนั้น ทำการศึกษากับกลุ่มตัวอย่างจำนวน 720 คน จาก 6 ภูมิภาคในประเทศไทย ที่เป็นประชากรตัวแทนของอาเซียนภาคพื้นทวีป (ASEAN Mainland) และระยะสุดท้าย คือ การทดสอบเครื่องที่ได้จากการพัฒนา ด้วยการตรวจสอบเนื้อหาของรายการ ผ่านตัวบ่งชี้วัฒนธรรมร่วมที่ศึกษาได้จากระยะที่ 2 ซึ่งปรากฏผลการศึกษาจำแนกตามขั้นตอนทางการวิจัย ดังนี้
ในขั้นตอนการศึกษาทางเอกสาร (Documentary Research) ผู้วิจัยทำรวบรวมข้อมูลทุตยภูมิที่ได้จากการศึกษาในอดีต และหลักฐานทางมานุษยวิทยาต่างๆ โดยทำการจัดเรียงตัวแปรตามหมวดหมู่การแจงนับวัฒนธรรมที่ UNESCO (Framework for Cultural Statistics: UNESCO FCS) และ EU (ESSnet-Culture) ได้เสนอไว้ และทำการประยุกต์ร่วมกับลักษณะจำเพาะทางวัฒนธรรมของอาเซียน ซี่งผลจากขั้นตอนนี้ พบว่า กลุ่มตัวแปรชี้วัดทางวัฒนธรรมที่รวบรวมได้จากข้อมูลทุติยภูมิ สามารถประยุกต์เป็นดัชนีและองค์ประกอบชี้วัดเบื้องต้นได้จำนวน 7 องค์ประกอบ 29 ตัวแปรสำหรับขั้นตอนการพยากรณ์แนวโน้มด้วยเทคนิคเดลฟาย (Delphi Technique Method) ผู้วิจัยได้นำตัวแปรชี้วัดเบื้องต้น (7 องค์ประกอบ 29 ตัวแปร) เสนอต่อผู้เชี่ยวชาญทรงคุณวุฒิจำนวน 7 ท่าน เพื่อทำการพิจารณาความเหมาะสมและการปรับแก้ตัวแปรดังกล่าว โดยผลจากการวิเคราะห์ด้วยเทคนิคเดลฟายทั้งสองครั้ง พบว่า มีตัวแปรดัชนีชี้วัด ที่มีค่าผ่านเกณฑ์มาตรฐาน กล่าวคือ ได้รับฉันทามติเป็นเอกฉันท์ (Consensus) ว่ามีความเหมาะสมในระดับมากถึงมากที่สุด (Me 4-5, IR ≤ 1.50) จำนวนทั้งสิ้น 9 องค์ประกอบ 47 ตัวแปรลำดับถัดมา ในขั้นตอนการวิเคราะห์องค์ประกอบเชิงยืนยันอันดับที่ 2(Second Order Confirmatory Factor Analysis: Second Order CFA) ผู้วิจัยทำการตรวจสอบยืนยันตัวแปรชี้วัดทางวัฒนธรรมอาเซียนทั้ง 47 ตัวด้วยวิธีการทดสอบความสอดคล้องของโมเดลความสัมพันธ์เชิงโครงสร้างของตัวแปรชี้วัดทางวัฒนธรรมอาเซียนกับข้อมูลเชิงประจักษ์ กับกลุ่มตัวอย่างจำนวน 720 คน โดยผลจากการวิจัย พบว่า โมเดลตัวชี้วัดวัฒนธรรมร่วมอาเซียนสำหรับสื่อมีลักษณะเป็นโมเดลปัจจัยองค์ประกอบ 2 อันดับ อันประกอบด้วย องค์ประกอบหลัก (ASEAN)1 องค์ประกอบ องค์ประกอบรอง (A-I) 9 องค์ประกอบ และตัวแปรบ่งชี้ (X1-X47)47 ตัว ซึ่งผลจากค่าสถิติสำหรับการตรวจสอบ (Model Fit Indices) พบว่า โมเดลที่คาดหวังมีความสอดคล้องกับโมเดลข้อมูลเชิงประจักษ์ [(χ2/ df =1.761, GFI =.912, AGFI =.895, NFI =.904, CFI =.956, RMSEA =.033 (PCLOSE = 1.00), RMR =.019)] โดยมีค่าน้ำหนักสัมประสิทธิ์สหสัมพันธ์ในระดับสูง (Regression weight/Path coefficient) อยู่ระหว่าง .726 - .940 และมีประสิทธิภาพการทำนายของโมเดล (Estimating Predicted Coefficients) คิดเป็นร้อยละ 52.7 - 88.3 (R2 = .527 - .883)
ในขั้นตอนสุดท้าย ผู้วิจัยทำการทดสอบประสิทธิภาพของตัวแปรชี้วัดทางวัฒนธรรมอาเซียนทั้ง 47 ตัวในเชิงประยุกต์ โดยนำตัวแปรชี้วัด และองค์ประกอบทั้งหมดของโมเดลตัวแปรชี้วัดทางวัฒนธรรมอาเซียนที่ได้จากขั้นตอนการวิเคราะห์องค์ประกอบ มาพัฒนาเป็นเครื่องมือแจงนับในลักษณะรูปธรรม และทำการทดสอบกับเนื้อหารายการโทรทัศน์ประเภทให้ข้อมูล จำนวน 100 ตอน (ในฐานะชิ้นงานของสื่อ) ด้วยวิธีการวิเคราะห์เนื้อหารายการ (Quantitative Content Analysis) ผลการทดสอบ พบว่า เครื่องมือแจงนับที่พัฒนาได้จากตัวแปรชี้วัดในงานชิ้นนี้ทั้ง 47 ตัวแปร มีประสิทธิภาพในการแจงนับวัฒนธรรมอาเซียนได้อย่างครอบคลุม และมีศักยภาพในการคัดกรองวัฒนธรรมจากเนื้อหาในรายการได้เป็นที่น่าพอใจ ซึ่งผลจากการแจงนับไม่พบว่ามีเนื้อหาในส่วนใดที่ไม่สามารถแจงนับด้วยตัวชี้วัดที่พัฒนาได้จากงานวิจัย