พระพุทธรูปข้ามแดน: ตำนาน การประกอบสร้างและการช่วงชิงพื้นที่ศักดิ์สิทธิ์ในบริบทสังคมวัฒนธรรมปัจจุบัน

บทคัดย่อ

พระพุทธรูปศิลปะล้านช้างในช่วงพุทธศตวรรษที่ 21-23 ถือว่ามีเอกลักษณ์ ส่วนใหญ่ถูกสร้างโดยกษัตริย์ ปัจจุบันพระพุทธรูปเหล่านี้หลายองค์ได้ถูกอัญเชิญมาประดิษฐานไว้ในพื้นที่ประเทศไทย บทความวิจัยนี้จึงมีวัตถุประสงค์ 2 ประการ คือ 1) เพื่อศึกษาตำนานของพระพุทธรูปข้ามแดนที่ถูกอัญเชิญจากอาณาจักรล้านช้างมาประดิษฐานไว้ในประเทศไทย และ 2) เพื่อศึกษาการประกอบสร้างและการช่วงชิงพื้นที่ศักดิ์สิทธิ์เกี่ยวกับพระพุทธรูปข้ามแดนในบริบทสังคมวัฒนธรรมปัจจุบัน การวิจัยนี้เป็นการวิจัยเชิงคุณภาพโดยศึกษาเอกสารและข้อมูลภาคสนามในพื้นที่จังหวัดหนองคาย ยโสธร และกรุงเทพฯ ของประเทศไทย โดยใช้การสังเกต การสัมภาษณ์เชิงลึก และการสนทนากลุ่มย่อยเป็นเครื่องมือในการวิจัย ผลการวิจัยพบว่า ตำนานพระพุทธรูปข้ามแดนมีปรากฏอยู่ 2 ช่วง คือ 1) การอัญเชิญพระพุทธรูปเข้าสู่อาณาจักรกรุงธนบุรี 1 ครั้ง คือพระแก้วมรกตและพระบาง 2) การอัญเชิญพระพุทธรูปเข้าสู่อาณาจักรกรุงรัตนโกสินทร์ 2 ครั้ง อาทิ  พระสุก พระเสริม พระใส พระแซ่คำ เป็นต้น แต่มีพระพุทธรูปหลายองค์ที่ไม่มีรายละเอียดในการอัญเชิญข้ามแดนอย่างชัดเจน มีเพียงจารึกไว้ว่า “ได้ถูกอัญเชิญมาจากอาณาจักรล้านช้าง” สำหรับการประกอบสร้างและการช่วงชิงพื้นที่ศักดิ์สิทธิ์ พบว่า พระสุกและพระใส มีการนำไปประกอบสร้างและมีการช่วงชิงพื้นที่ศักดิ์สิทธิ์อย่างหลากหลาย แต่พระเสริมนั้นมีการกล่าวถึงในพื้นที่ชายแดนน้อยมาก และมีการเชื่อมโยงกับตำนานและปรากฏการณ์อื่นๆ เช่น บั้งไฟพญานาค น้ำมนต์ศักดิ์สิทธิ์ เป็นต้น พื้นที่เหล่านี้ได้ถูกทำให้เป็นพื้นที่ “ศักดิ์สิทธิ์” และเป็นที่นิยมสำหรับพุทธศาสนิกชน จนนำไปสู่การสร้างพระเครื่องและของที่ระลึกต่าง ๆ